Προμήθεια μαχητικού αεροσκάφους F-35
Τον Μάιο 2022, η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε να αγοράσει από τις Ηνωμένες Πολιτείες μία μοίρα μαχητικών αεροσκαφών F-35, με τις πρώτες παραλαβές να τοποθετούνται το 2028. Τον Ιούνιο 2022 οριστικοποιήθηκε ότι η Ελλάδα θα προμηθευτεί 20 αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F-35 με δικαίωμα \ άσκησης προαίρεσης για απόκτηση ακόμη 20 και στόχος ήταν το ελληνικό αίτημα να φτάσει στις αμερικανικές αρχές πριν από τις 18 Ιουλίου 2022. Τέλος, στις 25 Ιουλίου 2024 ανακοινώθηκε η υπογραφή της επιστολής αποδοχής της αγοράς των μαχητικών αεροσκαφών F-35 Lightning.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με την εξέλιξη αυτή η Ελλάδα αναμένεται να βρεθεί με ένα οπλικό σύστημα που η Τουρκία σχεδίαζε να παραλάβει πρώτη εδώ και σχεδόν 15 χρόνια, όμως η επιλογή της γειτονικής χώρας να αγοράσει τα ρωσικά αντιαεροπορικά συστήματα S-400 προκάλεσε την αντίδραση της Ουάσινγκτον και την επιβολή εμπάργκο όπλων.
Κόστος προγράμματος
Αμερικανικές πηγές αναφέρουν ότι το πρόγραμμα παραγωγής των F-35 βρίσκεται σε ώριμο στάδιο σε παγκόσμιο επίπεδο και έτσι η τιμή ενός F-35A (fly away cost) ανέρχεται σε 80.000.000 δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή για κάθε F-35 χωρίς τα όπλα του και χωρίς να αθροίζεται το σημαντικό κόστος που θα απαιτηθεί για τη δημιουργία των υποδομών υποστήριξης, ασφαλείας και την εκπαίδευση των χειριστών θα είναι μικρότερη από την τιμή των γαλλικών μαχητικών Rafale.
Επομένως, μόνο για την αγορά των 20 πρώτων μαχητικών αεροσκαφών, χωρίς όπλα και χωρίς δαπάνες εκπαίδευσης των χειριστών θα απαιτηθούν 1.600.000.000 δολάρια. Στο κόστος αυτό θα πρέπει να προστεθεί το κόστος για τις υποδομές των F-35, οι εργασίες που θα γίνουν από ελληνικές εταιρείες, η εκπαίδευση των χειριστών της Πολεμικής Αεροπορίας, η βιβλιογραφία και τα απαιτούμενα ανταλλακτικά για την περίοδο από την παράδοση του 1ου μέχρι την παραλαβή του 20ού μαχητικού αεροσκάφους.
Τον Απρίλιο 2024, το κόστος για τη διαμόρφωση block 4 αναφέρθηκε στα 3.416.444.821 ευρώ, περιλαμβάνοντας επιπλέον δύο κινητήρες, τέσσερις εξομοιωτές, την εκπαίδευση ιπτάμενων και τεχνικών, αλλά και FOS για πλήρη τεχνική υποστήριξη για 4 χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τέσσερις εξομοιωτές κοστίζουν σχεδόν 220.000.000 δολάρια, δηλαδή περίπου όσο τρία καινούρια αεροσκάφη, καθώς αποτελούνται από όλα τα συστήματα του F-35 χωρίς το «κέλυφος» και τον κινητήρα. Αντίθετα, στο τελικό ποσό δεν περιλαμβάνονται όπλα και το πρόσθετο κόστος συμβάσεως Ασφαλείας Υποστηρίξεως & Πληροφοριών (SSI) με την Lockheed Martin, που σύμφωνα με πληροφορίες ανέρχεται σε 780.000.000 ευρώ.
Η ΠΑ έχει καταρτίσει μια λίστα με τα όπλα απόλυτης προτεραιότητας για το πρόγραμμα των F-35, που περιλαμβάνει: σύγχρονους πυραύλους αέρος-αέρος AIM-120 AMRAAM, βόμβες τύπου SDBII (GBU-53B), πυραύλους JASSM (AGM-158B), σύγχρονες συλλογές (ΚΙΤ) κατευθυνόμενων όπλων αέρος-εδάφους και πυραύλους αέρος-αέρος AIM-9X Block II(+). Το κόστος αυτών εκτιμάται στα 850.000.000 ευρώ, ανεβάζοντας το συνολικό κόστος σε πάνω από 4,3 δις ευρώ.
Χρονοδιάγραμμα παραλαβών
Η γραμμή παραγωγής των F-35 θα βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη την περίοδο 2026-2031, γεγονός που ανοίγει την προοπτική παραλαβής των πρώτων F-35 με την ολοκλήρωση του προγράμματος αναβάθμισης των F-16 Block 52 της Πολεμικής Αεροπορίας στην έκδοση Viper. Παράλληλα, μετά την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις στη γραμμή παραγωγής που θα μπορούσαν να αποδοθούν στην Ελλάδα, εφόσον αποσταλεί επίσημη LOR (Letter Of Request) εγκαίρως.
Εφόσον το αρχικό χρονοδιάγραμμα υλοποιηθεί, το 2028 αναμένεται η ελληνική Πολεμική Αεροπορία να παραλάβει τα πρώτα F-35. Πιο συγκεκριμένα, οι αρχικές πληροφορίες αναφέρουν ότι θα παραδοθούν:
- 2028: τέσσερα αεροσκάφη F-35
- 2029: δύο αεροσκάφη F-35
- 2030: τρία αεροσκάφη F-35
- 2031: τρία αεροσκάφη F-35
- 2032: τέσσερα αεροσκάφη F-35
- 2033: τέσσερα αεροσκάφη F-35
Αν και η Πολεμική Αεροπορία αναμένεται να παραλάβει τα πρώτα F-35 εντός του 2028, τα αεροσκάφη θα παραμείνουν σε αμερικανικό έδαφος προκειμένου σε αυτά να εκπαιδευτούν οι πρώτοι 16 Έλληνες ιπτάμενοι που θα μεταβούν στις ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων και 6 εκπαιδευτές. Τα stealth μαχητικά 5ης γενιάς αναμένονται στην 117 Πτέρυγα Μάχης στην Ανδραβίδα πιθανότατα εντός του 2030.
Η αεροπορική βάση της Ανδραβίδας (117 Πτέρυγα Μάχης) είναι αυτή που προκρίνεται για την φιλοξενία των νέων μαχητικών. Οι απαιτούμενες εργασίες περιλεμβάνουν νέους διαδρόμους, ηλεκτρονικά βοηθήματα, ανακατασκευή των shelter και του πύργου ελέγχου, εγκατάσταση οπτικών ινών, ανακατασκευή των υποστέγων συντήρησης, κατασκευή νέων κτηρίων και εγκαταστάσεων φιλοξενίας του προσωπικού, αποψιλώσεις, διευθετήσεις και χωματουργικές εργασίες, διπλά περιμετρικά συρματοπλέγματα με δίκτυο από κάμερες και άλλα. Για την προετοιμασία του αεροδρομίου εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν περί τα 100.000.000 ευρώ.
Στόχος είναι τα βασικά έργα να ξεκινήσουν το 2026 και το κόστος τους να μην υπερβεί τα 300.000.000 ευρώ. Αμερικανοί αξιωματούχοι του γραφείου που είναι υπεύθυνο για την προώθηση του F-35 (JPO) θα επιβλέπουν όλα τα στάδια της κατασκευής των υποδομών, τις οποίες θα κληθούν να πιστοποιήσουν στη συνέχεια. Το πρώτο βήμα πραγματοποιήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2023, με την προκήρυξη του διαγωνισμού για το έργο «Κατασκευή Περίφραξης και Περιμετρικού Φωτισμού στην 117ΠΜ» προϋπολογισμού 2.100.000 ευρώ, ενώ ακολούθησε την 21η Μαρτίου 2024 η υπογραφή σύμβασης αξίας 1.500.000 ευρώ για το έργο «Εγκατάσταση Συστήματος ILS στην 117ΠΜ».
Παρουσίαση αεροσκάφους F-35
Με την προμήθεια του F-35 η Ελλάδα προστίθεται σε μία σειρά από χώρες που έχουν ήδη αποκτήσει, έχουν παραγγείλει ή έχουν εκφράσει πρόθεση για την προμήθεια τους, όπως οι Βρετανία (138), Ιταλία (90), Ολλανδία (46), Αυστραλία (100), Νορβηγία (52), Δανία (27), Καναδάς (88), Ισραήλ (50), Ιαπωνία (147), Νότια Κορέα (40), Βέλγιο (34), Πολωνία (32), Σιγκαπούρη (4), Φιλανδία (64). Πρόκειται για το μοναδικό διαθέσιμο αεροσκάφος 5ης γενιάς που ενσωματώνει προηγμένες τεχνολογίες και αναμένεται να κυριαρχήσει στις χώρες του δυτικού κόσμου για τα επόμενα 40 με 50 χρόνια. Τα F-35 μπορούν να μεταφέρουν όλα τα προηγμένα όπλα που ήδη χρησιμοποιούν τα F-16 της Πολεμικής Αεροπορίας, επιτρέποντας οικονομία και διαλειτουργικότητα με τις υπόλοιπες πολεμικές μοίρες.
Οι τρεις εκδόσεις του μαχητικού είναι οι F-35A (χρησιμοποιείται από την πολεμική αεροπορία των ΗΠΑ- USAF), F-35B (Σώμα Πεζοναυτών, με δυνατότητα κάθετης απο/προσγείωσης) και F-35C (πολεμικό ναυτικό- για χρήση από αεροπλανοφόρα). Η έκδοση που προορίζεται για την ελληνική πολεμική αεροπορία (ΠΑ) είναι το F-35A. Πάνω από 720 μαχητικά του τύπου έχουν παραδοθεί ως το 2022, με 453.000 ώρες πτήσης, και το αεροσκάφος θα είναι σύντομα βασικό στοιχείο της αεροπορικής ισχύος των ευρωπαϊκών χωρών, με πάνω από 450 αεροσκάφη του τύπου ως το 2030. Οι κυριότερες νέες τεχνολογίες που ενσωματώνουν τα F-35 περιλαμβάνουν:
- VLO Stealth: Επιτρέπει την ανίχνευση του αεροσκάφους σε αποστάσεις πολύ μικρότερες από οποιοδήποτε συμβατικό τύπο
- Weapons Capacity: Φέρει όπλα αναρτημένα εσωτερικά και εξωτερικά με συνολική βάρος άνω των 18.000 λιβρών
- Supersonic Speed and Extended Range: Φέρει τον ισχυρότερο κινητήρα μαχητικών στον κόσμο (τον Pratt & Whitney F135), που επιτρέπει στο μαχητικό να αναπτύσσει υπερηχητική ταχύτητα 1,6 Mach και προσφέρει εμβέλεια μάχης στα 1.239 χιλιόμετρα. Το ανώτατο όριο που μπορεί να πετάξει ανέρχεται σε 50.000 πόδια (15.000 μέτρα)
- Sensor Fusion: Τα δεδομένα που συλλέγουν οι προηγμένοι αισθητήρες του δημιουργούν μια ενιαία ολοκληρωμένη εικόνα του πεδίου της μάχης, ενισχύοντας την επίγνωση, την φονικότητα του μαχητικού και βέβαια τη δυνατότητα επιβίωσης
- Network Enabled Ops: Το αεροσκάφος μπορεί να συλλέγει πληροφορίες από το πεδίο της μάχης και τις διανέμει σε όλα τα υπόλοιπα επίγεια, θαλάσσια και αεροπορικά μέσα. Με τρον τρόπο αυτό μπορεί να μοιράζει την επιχειρησιακή εικόνα ώστε να υπάρχει συντονισμός και με πολεμικά πλοία που βάλλουν κατά του αντιπάλου, με τα υπόλοιπα μαχητικά της μοίρας και με τον στρατό ξηράς
- Electronic Warfare System: Θεωρείται το ιδανικό μαχητικό για ηλεκτρονικό πόλεμο με προηγμένες δυνατότητες εντοπισμού και συνεχούς παρακολούθησης των εχθρικών δυνάμεων, αλλά και εμπλοκής του ραντάρ τους προκειμένου να διακοπεί η οποιαδήποτε επίθεση
- Προηγμένη σουίτα αισθητήρων: Περιλαμβάνει το ραντάρ Active Electronically Scanned Arrays (AESA), το ηλεκτροπτικό σύστημα Distributed Aperture System (DAS) που αποτελείται από έξι υψηλής ανάλυσης υπέρυθρους αισθητήρες τοποθετημένους περιμετρικά στην άτρακτο του, έτσι ώστε να παράγουν και να παρέχουν στον πιλότο σφαιρική κάλυψη για τον εντοπισμό και την ανίχνευση βλημάτων και αεροσκαφών, το Electro Optical Targeting System (EOTS) και το Helmet Mounted Display System που προβάλει πληροφορίες στην κάσκα του πιλότου
Το μονοκινητήριο μαχητικό 5ης γενιάς μπορεί να φέρει μεγάλη ποικιλία πυραύλων αέρος-αέρος (AIM-120 AMRAAM, AIM-9X Sidewinder, AIM-132 ASRAAM και MBDA Meteor), αέρος-εδάφους (AGM-88G AARGM-ER, AGM-158 JASSM, SPEAR 3), αντιπλοϊκών και πλειάδα βομβών καθοδηγούμενων με λέιζερ.
Μέσω της ζεύξης δεδομένων Link 16 που διαθέτουν τα 24 Rafale και τα 83 F-16 Viper, τα αεροσκάφη θα μπορούν να επικοινωνήσουν με τα F-35A, προσδίδοντας υπόσταση σε ένα βασικό επίπεδο δικτυοκεντρικών επιχειρήσεων. Η διασύνδεση στο ίδιο δικτυοκεντρικό περιβάλλον των νέων φρεγατών FDI-HN του Πολεμικού Ναυτικού, των συστημάτων αντιαεροπορικής και αντιβληματικής άμυνας Patriot, των αεροσκαφών Erieye EMB-145H AEW&C του Αεροφερόμενου Συστήματος Εγκαίρου Προειδοποίησης και Ελέγχου, της 140 ΣΕΠΗΠ κλπ.
Τα ελληνικά F-35A θα είναι εξοπλισμένα με το νέο ραντάρ AESA AN/APG-85 και τα περισσότερα συστήματα που θα περιλαμβάνει η διαμόρφωση Block 4. Έτσι, το αεροσκάφος θα επιτυγχάνει μεγαλύτερες αποστάσεις αποκάλυψης στόχων στο έδαφος και στον αέρα σε σχέση με το APG-81, ενώ παράλληλα θα έχει πολύ πιο καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία της σύνθεσης πληρέστερης εικόνας της τακτικής κατάστασης για τον ιπτάμενο.
Ως προς τη φιλοσοφία συντήρησης του αεροσκάφους, η συνηθισμένη βιβλιογραφία όπως την ήξεραν οι τεχνικοί παραδοσιακά έχει αντικαταταθεί με ένα tablet, στο οποίο εμφανίζονται οι οδηγίες για το τι πρέπει να γίνει και πότε, ενώ παράλληλα υπάρχει πρόσβαση σε βίντεο που δίνουν οδηγίες εκτέλεσης των εργασιών. Αυτό συνεπάγεται οικονομία χρόνου, εξοικονόμηση πόρων και εντέλει μείωση του κόστους χρήσης.
Το F-35 κατασκευάστηκε με στόχο να βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη. Στα παλαιότερα μαχητικά αεροσκάφη, η προσθήκη νέων αισθητήρων και συστημάτων γίνεται εξωτερικά του αεροσκάφους υπό μορφή φορτίου ατρακτιδίων. Οι αισθητήρες και τα συστήματα είχαν μικρό βαθμό ολοκλήρωσης τα ήδη υφιστάμενα στο αεροσκάφος, αύξαναν τον φόρτο εργασίας του ιπταμένου, ενώ επηρέαζαν αρνητικά το ίχνος ραντάρ, την ταχύτητα και την ευελιξία του. Στην περίπτωση του F-35, τα νέα συστήματα είναι πολύ καλύτερα συνδεδεμένα και διαθέσιμα χωρίς συμβιβασμούς στο ίχνος του αεροσκάφους. Οι βελτιώσεις αφορούν τόσο την εγκατάσταση νέων συσκευών όσο και το λογισμικό. Για παράδειγμα, το Tech Refresh 3 περιλαμβάνει νέους επεξεργαστές, νέα μνήμη δεδομένων και οθόνες απεικονίσεως, καθιστώντας εφικτή την χρησιμοποίηση του λογισμικού εκδόσεως Block 4.
Η παραπάνω φιλοσοφία έχει σημαντικές επιπτώσεις για την επιχειρησιακή ζωή του αεροσκάφους, του οποίου η ανάπτυξη δεν έχει ολοκληρωθεί και δεν είναι πλήρως επιχειρησιακό. Ακόμη και αν οι παραλαβές συμπέσουν με την ολοκλήρωση του λογισμικού Block 4 το 2028, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την αέναη χρηματοδότηση διαδοχικών βελτιώσεων του F-35 σε όλο τον κύκλο επιχειρησιακού βίου του. Σε αυτές, θα πρέπει να προστεθεί και η ήδη αποφασισμένη αντικατάσταση του κινητήρα F-135 με άλλον βελτιωμένο. Οι απαιτήσεις διαρκούς αναβαθμίσεως του F-35 αναμένεται να απορροφήσουν τις όποιες διαθέσιμες πιστώσεις της Πολεμικής Αεροπορίας, εις βάρος άλλων αναγκών.
Έκδοση Block 4
Αποτελεί την πρώτη έκδοση του αεροσκάφους, που θα προσδώσει πλήρη μαχητική ικανότητα και πλήρη ρυθμό παραγωγής στο F-35. Στην έκδοση αυτή οι δυνατότητες του αεροσκάφους θα αναβαθμιστούν με νέο ραντάρ (APG-85), νέα ηλεκτρονικά, αναβαθμισμένο σύστημα αυτοπροστασίας και ενσωμάτωση 17 νέων όπλων. Οι αρχικές προβλέψεις τοποθετούσαν την ολοκλήρωση της ανάτπυξης μέσα στο 2023, όμως κάτι τέτοιο δεν φαίνεται πλέον πιθανό και το Block 4 φαίνεται ότι θα καθυστερήσει για ένα χρόνο ακόμη.
Σημαντικό πρόβλημα που έχει ανακύψει με την έκδοση block 4 είναι η ικανότητα του κινητήρα να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες ψύξης της νέας διαμόρφωσης. Οι αξιωματούχοι λένε ότι θα απαιτήθούν αναβαθμίσεις τόσο στον κινητήρα του αεροσκάφους – την οποία το Πεντάγωνο σκοπεύει να επιδιώξει με την ενημέρωση του F135 μέσω ενός Engine Core Upgrade (ECU) – όσο και του συστήματος θερμικής διαχείρισης. Ουσιαστικά, το υπάρχουν σύστημα διαχείρισης ισχύος και θερμότητας (PTMS) δεν μπορεί να ψύχει αποτελεσματικά τα υποσυστήματα του αεροσκάφους δημιουργώντας αυξημένη φθορά, και την ανάγκη για περισσότερη συντήρηση και μειωμένη διάρκεια ζωής στον κινητήρα.
Τον Φεβρουάριο 2024, η Pratt & Whitney (PW) ανακοίνωσε ότι ο βελτιωμένος κινητήρας F-135 θα είναι διαθέσιμος το 2029.
Βιομηχανικά ανταλλάγματα (SSI)
Από την ελληνική κυβέρνηση αναμένεται η αποστολή του σχετικού εγγράφου για τα βιομηχανικά ανταλλάγματα (SSI) που θα περιλαμβάνονται, ώστε, όταν προσγειωθούν τα πρώτα μαχητικά στην Ελλάδα, αυτά να είναι πλήρως επιχειρησιακά. Η λίστα περιλαμβάνει συνολικά 31 επιλογές βιομηχανικών προγραμμάτων, μεταξύ των οποίων τη δημιουργία των εγκαταστάσεων και την κυβερνοασφάλεια. Σε κάθε περίπτωση, η ίδια η εταιρεία επισημαίνει τη διάθεση της ελληνικής κυβέρνησης να πετύχει υποκατασκευαστικό έργο από το μαχητικό 5ης γενιάς για την ελληνική βιομηχανία.
Τελευταίες εξελίξεις
Εως τον Σεπτέμβριο του 2025 αναμένεται να ξεκινήσει η εκπαίδευση των Ελλήνων πιλότων στα F-35, με τους πρώτους 14 ιπτάμενους και 60 τεχνικούς της Πολεμικής Αεροπορίας να μεταβαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες εντός του καλοκαιριού. Το πρώτο στάδιο εκπαίδευσης θα γίνει στην αεροπορική βάση Luke στην Αριζόνα και για κάθε υποψήφιο πιλότο απαιτούνται τουλάχιστον 192 ώρες στο έδαφος πριν από την πρώτη πτήση (Full Mission Simulator). Αντίστοιχα, οι τεχνικοί εκπαιδεύονται στην αεροπορική βάση Elgin της Φλόριντα και αρχικά εξασκούνται σε ψηφιακά μοντέλα και μακέτες.
