ΤΟΜΠ M-113 A1/A2

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής σχεδίασαν μια σειρά από ερπυστριοφόρα οχήματα, που αποτέλεσαν τους πρόδρομους του γνωστού M-113. Το όχημα, που έχει χαρακτηρισθεί λόγω του σχήματός του ως "κουτί σε ρόδες" (box in wheels), αποτέλεσε το πιο διαδεδομένο ΤΟΜΠ του δυτικού κόσμου καθώς παράχθηκαν 80.000 κομμάτια.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ	Μ-113A1
Πλήρωμα	2 + 11
Διαστάσεις (μήκος / πλάτος / ύψος)	5,29μ / 2,68μ / 2,52μ
Βάρος (πλήρες)	11.261 κιλά
Ταχύτητα σε δρόμο	67,6 χ.α.ω.
Αυτονομία	595 χιλιόμετρα
Πλευρική κλίση	60%
Kάθετο εμπόδιο	0,61 μέτρα
Διάβαση τάφρου	1,68 μέτρα
Κινητήρας	GMC Detroit Diesel 16V-53, ντήζελ, ισχύς 215 ίπποι

Το Μ-113 τέθηκε σε παραγωγή το 1960 και είναι κατασκευασμένο από συγκολλημένες πλάκες αλουμινίου. Τα πρώτα οχήματα που βγήκαν από την γραμμή παραγωγής έφεραν έναν οκτακύλινδρο βενζινοκινητήρα 75M Chrysler απόδοσης 209 ίππων, συνδυαζόμενο με αυτόματο κιβώτιο Allison TX-200. Τρία χρόνια αργότερα εμφανίστηκε η πρώτη βελτιωμένη έκδοση Μ-113Α1, με υδρόψυκτο εξακίλυνδρο πετρελαιοκινητήρα τύπου 6V53 της Detroit Diesel απόδοσης 212 ίππων. Πέρα από τις μειωμένες απαιτήσεις συτήρησης, ο νέος κινητήρας αύξησε την αυτονομία του οχήματος από 321 σε 483 χιλιόμετρα. Η επόμενη αναβαθμισμένη έκδοση Μ113Α2 διαθέτει βελτιωμένο σύστημα ανάρτησης TX-100-1, καθώς και νέα συστήματα ψύξης του κινητήρα και θέρμανσης του χώρου του προσωπικού.

Η θωράκιση του M-113 είναι κατασκευασμένη από κράμα αλουμινίου 5083 με πάχος 44 mm μπροστά, 38 mm στις πλευρές πίσω και στην οροφή, και 28 mm στο κάτω μέρος. Το κράμα αλουμινίου 5083 προσφέρει προστασία ισοδύναμη με 28 mm ατσάλι μπροστά, 20 mm στο κάτω μέρος και 22 mm σε όλες τις άλλες πλευρές και είναι ανθεκτικό σε βολή με πυρομαχικά 12,7 mm στο εμπρόσθιο μέρος, ενώ αντέχει μικρά διαμετρήματα, θραύσματα και μικρές εκρηκτικές γομώσεις σε όλες τις πλευρές.

Ο Στρατός των ΗΠΑ ξεκίνησε από το 1987 ένα ακόμα πρόγραμμα αναβάθμισης που ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 90. Στο πλαίσιο αυτού, τα οχήματα της έκδοσης Α2 αναβαθμίστηκαν στην έκδοση Α3 με βασικές αλλαγές την αντικατάσταση του κινητήρα με νέο General Motors 6V53T diesel V6 (Turbo) ισχύος 275 ίππων, την αντικατάσταση του κιβωτίου ταχυτήτων με νέο αναβαθμισμένων δυνατοτήτων Allison X-200-4 ή X-200-4A με 4 ταχύτητες και 2 όπισθεν που επιτρέπουν στο M113A3 να περιστρέφεται επιτόπου. Το νέο συγκρότημα ισχύος (κιβώτιο + κινητήρας) παρέχει στο όχημα καλύτερες επιδόσεις που του επιτρέπουν να ακολουθεί "αξιοπρεπώς" στο πεδίο της μάχης άρματα και τεθωρακισμένα ΤΟΜΑ που διαθέτουν υψηλή αναλογία ισχύος/βάρους.

Τέλος, η αφαίρεση των εσωτερικών δεξαμενών καυσίμου αύξησε σημαντικά τον εσωτερικό χώρο αποθήκευσης και αναβάθμισε σε μέγιστο βαθμό την παθητική ασφάλεια του επιβαίνοντος προσωπικού. Η μη υλοποίηση αντίστοιχου προγράμματος αναβάθμισης από τον Ελληνικό Στρατό σημαίνει ότι οι στρατιώτες της ομάδας εφόδου και γενικότερα το προσωπικό που επιβαίνει στα ερπυστριοφόρα κάθεται στη κυριολεξία με τη πλάτη "κολλημένη" σε δύο δεξαμενές καυσίμου χωρητικότητας 180 λίτρων πετρελαίου που βρίσκονται ανά μία σε κάθε εσωτερική πλευρά του οχήματος.

Από το 1987, όλα τα νέα M113 κατασκευάζονταν σύμφωνα με το πρότυπο -A3 και από το 1989 όλες οι αναβαθμίσεις σε παλιότερα οχήματα έγιναν σε αυτό το επίπεδο. Η παραγωγή του Μ113Α3 διήρκεσε έως το 1992, κατά τη διάρκεια της οποίας κατασκευάστηκαν πάνω από 6.000 οχήματα.

Σε ελληνική υπηρεσία

Η οικογένεια ερπυστριοφόρων τεθωρακισμένων οχημάτων Μ-113 είναι η πλέον πολυάριθμη που διαθέτει σήμερα ο Ελληνικός Στρατός. Όμως, παρά το γεγονός ότι τα πρώτα οχήματα Μ-113 εισήλθαν σε χρήση στην Ελλάδα πριν από πολλές δεκαετίες, δεν υπάρχει καμία σκέψη για απόσυρσή τους. Αντίθετα το ΓΕΣ προσπαθεί συνεχώς να αυξήσει του αριθμούς των οχημάτων ειδικών εκδόσεων της οικογένειας για να καλύψει τις μεγάλες του ελλείψεις. Αγορές και παραχωρήσεις Μ-113:

Ο Ελληνικός Στρατός αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους χρήστες οχημάτων Μ-113 στον κόσμο, διαθέτοντας περισσότερα από 2.500 οχήματα των παρακάτω εκδόσεων:

• 1.867 Μ113A1/-A2 της κοινής έκδοσης μεταφοράς προσωπικού (ΤΟΜΠ), εκ των οποίων 1.034 M-113A1, 313 M-113A1G και 648 M-113A2.
• 250 ΤΟΜΟ τύπου Μ106A1/-A2 με όλμο 4,2''
• 3 ΤΟΜΟ τύπου Μ125 με όλμο 81 χιλ.
• 364 οχήματα τύπου M-901A1/-A2 ITV (Improved TOW Vehicle), φορείς αντιαρματικών όπλων μακρού βεληνεκούς TOW
• 70 οχήματα τύπου Μ577A2, ως ΚΔΠ, κυρίως σε μονάδες Πυροβολικού
• 54 M113A1 Φ/Φ, για τη διακομιδή τραυματιών

M-901 IMPROVED TOW VEHICLE (ITV)

Το 1975, ο αμερικανικός στρατός προχώρησε στην ανάπτυξη ενός πυργίσκου που θα έφερε δίδυμο εκτοξευτή TOW με δυνατότητα ανύψωσης και περιστροφής. Το 1976 υπογράφηκε συμβόλαιο παράλληλης ανάπτυξης πρωτοτύπων και τρεις εταιρίες παρουσίασαν τις προτάσεις τους (Chrysler, Northrop και Emerson). Στο τέλος του 1976 επιλέχθηκε το μοντέλο που παρουσίασε η Emerson και το 1978 ξεκίνησε η μαζική παραγωγή του συστήματος που κωδικοποιήθηκε ως M901 Improved TOW vehicle ITV με τον πυργίσκο να τοποθετείται στο σκάφος του M-113 A1.

H παραγωγή απόδοσε 3.200 ITV για τις ανάγκες του αμερικανικού στρατού, όμως με την εισαγωγή όμως σε υπηρεσία των TOMA M2 Brandley που είναι εφοδιασμένο με δίδυμο εκτοξευτή TOW, τα ITV παραγκωνίστηκαν και παραχωρήθηκαν στις εφεδρίες του αμερικανικού στρατού και την εθνοφρουρά.

Όταν το M-113 κινείται, ο εκτοξευτής είναι συμπτυγμένος στην οροφή του σκάφους και απαιτούνται είκοσι δευτερόλεπτα από τη στιγμή που θα σταματήσει το όχημα για να ενεργοποιηθεί και να έρθει σε θέση βολής. O πυροβολητής ανιχνεύει και εγκλωβίζει το στόχο μέσο του συστήματος μεταφοράς ειδώλου, το οποίο μπορεί να συζευχθεί οπτικά είτε με κλασικό σκοπευτικό ημέρας (day-sight), είτε με σύστημα νυχτερινής σκοπεύσεως (night-sight) με τη βοήθεια τηλεχειρισμού.

H καθοδήγηση και η σκόπευση του ITV είναι παρόμοια με αυτή του κλασικού TOW της φορητής έκδοσης και τα στοιχεία που το απαρτίζουν μπορούν να αφαιρεθούν από το όχημα. Χάρη σε έναν τρίποδα που μεταφέρεται στο εσωτερικό του M-113, συγκροτείται μια πλήρης επίγεια πλατφόρμα εκτόξευσης. Από τη στιγμή που θα εκτοξευθούν και τα δύο βλήματα που φέρει ο πυργίσκος γίνεται η σύμπτυξή του συστήματος προς το πίσω μέρος του σκάφους, όπου γίνεται η επαναγέμιση σε χρόνο 40 δευτερολέπτων. O γεμιστής προστατεύεται κατά τη διάρκεια της χειροκίνητης επαναγέμισης από το θώρακα του σκάφους. Εκτός από τα δύο έτοιμα προς εκτόξευση βλήματα μεταφέρονται άλλα δέκα εφεδρικά στο εσωτερικό του οχήματος, ενώ ένα πολυβόλο των 7,62 mm βρίσκεται στην οροφή του σκάφους για εγγύς άμυνα με απόθεμα 2.000 βολίδων.

Ο στρατός ξηράς διαθέτει σήμερα 364 M-901A2 ITV, 24 εκ των οποίων εισήλθαν σε υπηρεσία στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Μία δεκαετία αργότερα, η Ελλάδα εκμεταλλεύτηκε τη διαθεσιμότητα προς παραχώρηση συστημάτων ITV από τα αμερικανικά αποθέματα και ενέταξε μεγάλους αριθμούς απ' αυτά στις τάξεις του στρατού.

Προβλήματα και προγράμματα αναβάθμισης

Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα τα Μ-113 που υπηρετούν στην Ελλάδα εστιάζονται γύρω από την αναποτελεσματική θωράκιση που προσφέρουν, τον ελαφρύ οπλισμό, αλλά και τις μειωμένες δυνατότητες ευκινησίας. Τα πιθανά προγράμματα εκσυγχρονισμού μέρους των οχημάτων περιλαμβάνουν την αντικατάσταση του συγκροτήματος ισχύος, την εγκατάσταση εκτοξευτή καπνογόνων βομβίδων (όπου δεν διατίθενται) και σε επιμέρους βελτιώσεις ανάλογα με τις ανάγκες (πρόσθετη θωράκιση, ασπίδιο προασταίας πυροβολητή, βελτιώσεις στην άνεση της μεταφερόμενης ομάδας κλπ).

Η εφαρμογή κάποιου προγράμματος αναβάθμισης θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στα οχήματα που σε περίοδο επιχειρήσεων θα πρέπει να ακολουθούν τα άρματα μάχης, δηλαδή τα οχήματα μεταφοράς ομάδων πεζικού, παροχής άμεσων πυρών υποστήριξης συμπεριλαμβανομένων των αντιαρματικών Μ901 ITV, φορειοφόρα και ενδεχομένως οχήματα ΠΑΠ/ΑΕΛΑ. Αντίθετα, οι κινητοί σταθμοί διοίκησης, τα ΤΟΜΟ και όσα υπηρετούν σε μονάδες πυροβολικού μπορούν να παραμείνουν ως έχουν.

Τον Ιανουάριο 2024, η ελληνική πλευρά έστειλε επιστολή στη SIBAT, τη διεύθυνση διεθνούς αμυντικής συνεργασίας του υπουργείου Άμυνας του Ισραήλ με την οποία αιτείται την παροχή πληροφοριών για το πρόγραμμα αναβάθμισης των M113. Συγκεκριμένα, ζητούνται πληροφορίες για:

• μη επανδρωμένους τηλεχειριζόμενους πύργους που μπορούν να εξοπλιστούν κατ’ ελάχιστον με πολυβόλο διαμετρήματος 12,7 χλστ.
• την αναβάθμιση του συστήματος διεύθυνσης
• την αναβάθμιση των ηλεκτρονικών / ηλεκτρικών
• την αναβάθμιση του κινητήρα
• την αναβάθμιση της θωράκιση (κατ’ ελάχιστον Level 3 κατά τη νατοϊκή συμφωνία τυποποίησης)

Εναλλακτικά, από τις 11 Δεκεμβρίου 2019, η εταιρεία EODH που ειδικεύεται στον χώρο των θωρακίσεων – προστασίας τεθωρακισμένων οχημάτων, έχει παρουσιάσει στην Διεύθυνση Πεζικού του ΓΕΣ την δική της πρόταση εκσυγχρονισμού. Η εταιρεία επανήλθε το 2024 σε συνεργασία με την Βελγοϊσπανική DUMA, και την Σλοβενική VALHALLA, προτείνοντας διαφορετικά πακέτα εξοπλισμού, με το κόστος να κυμαίνεται απο μερικές εκατοντάδες έως ένα εκατομμύριο ευρώ ανά όχημα. Η προσέγγιση της EODH, περιλαμβάνει βαθμιδωτή (σπονδυλωτή) αναβάθμιση του συγκροτήματος ισχύος, της παρεχόμενης προστασίας, της εσωτερικής διαμόρφωσης της θέσης του οδηγού και τοu χώρου μεταφοράς της ομάδας πεζικού, καθώς και την δυνατότητα προσθήκης διαφόρων τηλεχειριζόμενων πυργίσκων, με πολλαπλές επιλογές οπλισμού.

Το νέο συγκρότημα ισχύος αποτελείται από κινητήρα ισχύος 375 ίππων με κιβώτιο μετάδοσης Συνεχούς Μεταβαλλόμενης Κίνησης (CVT), απαιτώντας ελάχιστες τροποποιήσεις στο σκάφος. Η θέση οδήγησης βελτιώνεται για να παρέχει την καλύτερη δυνατή εργονομία, άνεση και επιβιωσιμότητα, ενώ χρησιμοποιούνται οθόνες αφής LCD, πολλαπλών λειτουργιών και ενσύρματους πίνακες ελέγχου.

Για την προστασία του οχήματος προσφέρεται πρόσθετη εξωτερική θωράκιση νέας γενιάς STANAG 4569 Level 4++, αντιναρκική προστασία STANAG 4569 Level 2a/2b, αντιθραυσματική επένδυση (Spall Liners) και καθίσματα αναρτημένα από την οροφή.

Οι επιλογές οπλισμού περιλαμβάνουν 3 τηλεχειριζόμενους Σταθμούς Οπλισμού (RWS). Στην βασική έκδοση το όχημα εφοδιάζεται με MIDGARD 127 βάρους 250 κιλών εξοπλισμένο με βαρύ πολυβόλο M2 των 12,7mm και 400 φυσίγγια έτοιμα για χρήση ή εναλλακτικά πολυβόλο Βομβίδων GMG των 40mm με απόθεμα 200 βομβίδων. Η προσαρμογή του βομβιδοβόλου γίνεται με τη βοήθεια ειδικού κιτ. Στην διαμόρφωση υβριδικού ΤΟΜΑ το όχημα εφοδιάζεται με MIDGARD 200 βάρους 350 κιλών εξοπλισμένο με πυροβόλο Rheinmetall RH-20 των 20mm × 139 mm. Το πυροβόλο αυτό μπορεί να προέλθει από τα υπάρχοντα αποθέματα διδύμων αντιαεροπορικών Rheinmetall, ενώ θα μοιράζεται τα πυρομαχικά του ΤΟΜΑ Marder 1A3. Προαιρετικά, ο πύργος MIDGARD 200 μπορεί να ενσωματώσει και σύστημα εκτόξευσης Α/Τ πυραύλων (EUROSPIKE ή AKERON). Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα εγκατάστασης του βαρύτερου τηλεχειριζόμενου σταθμού οπλισμού GUARDIAN 250 βάρους 650 κιλών, εξοπλισμένου με αυτόματο πυροβόλο M242 Bushmaster 25 × 137mm και απόθεμα 200 βλημάτων.

Στο πρόγραμμα περιλαμβάνεται και ολική ανανέωση του εσωτερικού του οχήματος με νέα καθίσματα και επιπρόσθετες προαιρετικές επιλογές για κάμερα ημέρας και νύχτας, αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης, εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου, σύστημα απειλών ΡΒΧΠ, κλιματισμός, νέο σύστημα ενδοεπικοινωνίας και επίγνωσης τακτικής κατάστασης (Wispr από την Intracom) μέχρι και Laser Warning Receiver.

Μικρό πρόγραμμα αναβάθμισης

Αν και δεν ανακοινώθηκε επίσημα, το ΓΕΣ έχει προχωρήσει σε εξοπλισμό ενός μεγάλου αριθμού (αδιευκρίνιστος παραμένει ο ακριβής αριθμός) ΤΟΜΠ Μ-113 με το πολυβομβιδοβόλο GMG, προκειμένου να αυξηθεί η ισχύς πυρός της ομάδας μάχης. Το GMG διαμετρήματος 40mm επιτυγχάνει μέγιστο βεληνεκές 2200 μέτρα, ενώ με τη χρήση διόπτρας νυχτερινής σκόπευσης το μέγιστο βεληνεκές κατά τη διάρκεια της νύχτας ανέρχεται στα 1500 μέτρα. Επιτυγχάνει ταχυβολία της τάξης των 350 βολών το λεπτό, ενώ η τροφοδοσία του λαμβάνει χώρα μέσω ειδικής ταινίας των 250 βομβίδων.

Στο μεγαλύτερο μέρος των ΤΟΜΠ Μ-113 που υπηρετούν στο Δ' Σώμα Στρατού έχει εγκατασταθεί ασπίδιο προστασίας του πολυβολητή σε ποσοστό της τάξης του 86%, ενώ μέχρι τα τέλη του 2024 αναμένεται να έχει εγκατασταθεί στο σύνολο των οχημάτων.

5 Οκτωβρίου 2009