Ελληνοτουρκικές διαφορές

Ελλάδα και Τουρκία εντάσσονται στο ΝΑΤΟ το 1952, όμως οι κατ' επίφαση καλές σχέσεις επιδεινώνονται κατά τη δεκαετία του '50, λόγω του πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης το 1955 (Σεπτεμβριανά) και των απελάσεων των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη το 1960.

Υπογράφεται η πρώτη συμφωνία για την έρευνα υδρογονανθράκων ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου και τη νεοσύστατη αμερικανική εταιρεία Oceanic Explorations, η οποία διατηρεί δικαιώματα ερευνών στο Β. Αιγαίο μέχρι σήμερα.

Με σκοπό την αμφισβήτηση των ελληνικών δικαιωμάτων στο χώρο του Αιγαίου, η Τουρκία δημοσιεύει χάρτη στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως που δίνει δικαιώματα ερευνών και εκμετάλλευσης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου στην κρατική εταιρεία πετρελαίων TRAO.

Έπειτα από τρεις αποτυχημένες γεωτρήσεις, η τέταρτη (που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1973 και ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1974), οδηγεί στην ανακάλυψη του κοιτάσματος «Πρίνος Ι».

Τον Νοέμβριο του 1973, η Άγκυρα παραχωρεί στην εταιρεία TPAO 27 άδειες έρευνας για υδρογονάνθρακες σε περιοχές του Αιγαίου, που έως τότε δεν είχε αμφισβητηθεί ότι ανήκαν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Το τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος "Τσανταρλί", με συνοδεία 37 πολεμικών σκαφών, βγαίνει στο Αιγαίο για έρευνες σε μια απροκάλυπτη προσπάθεια δημιουργίας τετελεσμένων γεγονότων και έμπρακτης αμφισβήτησης της κατοχυρωμένης με Διεθνείς Συνθήκες ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο.

Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής θέτει ως στόχο να επαναφέρει την Ελλάδα στο ΝΑΤΟ (μετά την εν θερμώ αποχώρηση το καλοκαίρι του 1974 λόγω της εισβολής στην Κύπρο), αλλά και να προωθήσει την ένταξή της στην ΕΟΚ.

Για το λόγο αυτό, προτείνει στην Τουρκία να προσφύγουν οι δύο χώρες στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, για να επιλύσουν τη διένεξή τους σχετικά με την υφαλοκρηπίδα. Η Τουρκία δέχεται καταρχήν την πρόταση, προτείνοντας ωστόσο την έναρξη συνομιλιών υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο κυβερνήσεων προκειμένου να επεξεργαστούν τους όρους υπό τους οποίους θα παραπεμφθεί η υπόθεση.

Σε συνάντηση των πρωθυπουργών Κ. Καραμανλή και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ στις Βρυξέλλες, η παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης συμφωνείται ρητά. Μετά από τέσσερις μήνες η Τουρκία υπαναχωρεί και αναφέρει ότι «το θέμα της υφαλοκρηπίδας δεν είναι αυθύπαρκτο, αλλά εντάσσεται στο πλαίσιο ευρύτερων ζητημάτων».

Οι Τούρκοι θέτουν για πρώτη φορά την παράνομη -όπως την χαρακτηρίζουν- δημιουργία μονίμων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στα νησιά του Αιγαίου, ενώ δύο βδομάδες μετά την εισβολή στην Κύπρο εκδίδουν την ΝΟΤΑΜ 714, με την οποία απαιτούν να αναφέρονται στην Τουρκία όλα τα αεροπλάνα που πετούν πάνω απ' το μισό Αιγαίο.

Το ερευνητικό πλοίο «Σισμίκ Ι» (γνωστό ως «Χόρα») επιχειρεί έρευνα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Η ελληνική κυβέρνηση διαμαρτύρεται έντονα και ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέας Παπανδρέου ζητά να υπάρξει δυναμική στρατιωτική αντίδραση. Η θέση αυτή καταχωρείται στον τύπο με τη διατύπωση «βυθίσατε το Χόρα».

Το βράδυ της 6ης Αυγούστου το Χόρα παραβιάζει για πρώτη φορά την ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Οι διαπραγματεύσεις της Ελλάδας με την ΕΟΚ έχουν μόλις ξεκινήσει και οι Τούρκοι προσπαθούν να τις παρεμποδίσουν προκαλώντας εντάσεις στο Αιγαίο. Οι δύο πλευρές συμφωνούν στο «Πρωτόκολλο της Βέρνης», βάσει του οποίου αναλαμβάνουν την υποχρέωση να αποφύγουν ενέργειες εκτός των χωρικών υδάτων των 6 μιλίων μέχρι να συμφωνηθεί η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η κυβέρνηση ψηφίζει τον νόμο 468/1976 «περί αναζήτησης, ερεύνης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων» και αναθέτει στο Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (BEICIP) τη σύνταξη έκθεσης για το Αιγαίο. Οι Γάλλοι παίρνουν όλα τα απόρρητα έγγραφα από τις έρευνες που είχαν πραγματοποιήσει οι Αμερικανοί επί δικτατορίας και έπειτα από αναλύσεις διαμηνύουν ότι η περιοχή που έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η θέση «Μπάμπουρας», δέκα μίλια ανατολικά της Θάσου.

Πρόκειται για μια θέση πέραν των 6 μιλίων από την ακτή της Θάσου, άρα δεν ανήκει στην ελληνική κυριαρχία, αφού τα χωρικά ύδατα εκτείνονται έως τα 6 μίλια. Ξεκινούν έρευνες αλλά αναστέλλονται τον Ιανουάριο του 1978 με διαταγή του ΓΕΝ, σε εφαρμογή του άρθρου 6 του Πρακτικού της Βέρνης.

Ο Στέφανος Μάνος (υπουργός Ενέργειας) θέτει ερώτημα στο ΓΕΝ αν η αναστολή των ερευνών εξακολουθεί να ισχύει, καθώς οι συζητήσεις με την Τουρκία για την υφαλοκρηπίδα έχουν σταματήσει από το 1980. Η απάντηση είναι αρνητική και στις 24 Αυγούστου 1981 αποφασίζεται να ξεκινήσουν εκ νέου οι έρευνες, όμως σταματούν μετά από την αντίδραση της Τουρκίας.

Η Ελλάδα εξαγοράζει μερίδια ξένων εταιρειών της Κοινοπραξίας Βορείου Αιγαίου και η Τουρκία αναζητεί διαβεβαιώσεις ότι δεν έχει αποφασιστεί επανέναρξη ερευνών. Λαμβάνει την απάντηση ότι η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να κάνει όσες έρευνες θέλει και για το λόγο αυτό στέλνει το «Πίρι Ρέις» στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου.

Στις 25 Μαρτίου η κατάσταση κλιμακώνεται, αφού οι Τούρκοι κατηγορούν την Ελλάδα στο ΝΑΤΟ ότι έχει θέσει σε επιφυλακή τις Ενοπλες Δυνάμεις της για να προχωρήσει σε γεώτρηση. Το «Πίρι Ρέις» λαμβάνει άδεια από την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου να επιστρέψει στο Αιγαίο και πρώτο εκείνο να πραγματοποιήσει έρευνες.

Την Παρασκευή 27 Μαρτίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου συγκαλεί εκτάκτως το υπουργικό συμβούλιο και δηλώνει ότι αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση, η Ελλάδα θα χτυπήσει. Η ελληνική κυβέρνηση συνεννοείται με την Βουλγαρία και αποσύρει τα στρατεύματά της από την εκεί μεθόριο ενισχύοντας τον Έβρο.

Έτσι, μια χώρα του Συμφώνου της Βαρσοβίας δίνει βοήθεια σε κράτος - μέλος του ΝΑΤΟ σε διαμάχη με υποτιθέμενη «σύμμαχο» χώρα. Παράλληλα, η Ελλάδα αναστέλλει τη λειτουργία της αμερικανικής βάσης της Νέας Μάκρης.

Τελικά, o πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα διαβεβαιώνει την Αγκυρα ότι δεν υπάρχει ελληνικό σχέδιο ερευνών, με αποτέλεσμα το ερευνητικό σκάφος να παραμείνει στα τουρκικά χωρικά ύδατα και τελικά να αγκυροβολήσει στην Ίμβρο.

Οι Τούρκοι υποδέχονται τον Οζάλ ως νικητή, επειδή η Ελλάδα δεν θεμελίωσε μονομερώς δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, και οι Ελληνες μνημονεύουμε μέχρι σήμερα την αποφασιστικότητα του Παπανδρέου που ματαίωσε την προσπάθεια της Τουρκίας να θεμελιώσει αυτή μονομερές δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου.

Στο Νταβός, ο Παπανδρέου συναντά τον Τούρκο πρόεδρο Τουργκούτ Οζάλ και συμφωνούν στη φράση «μη πόλεμος», που αποκτά περιεχόμενο με το Μνημόνιο της Βουλιαγμένης (Μάιος 1988) και το Μνημόνιο της Κωνσταντινούπολης (Σεπτέμβριος 1988). Η Ελλάδα δεσμεύεται ότι δεν θα πραγματοποιήσει έρευνες στο Αιγαίο πέρα από τα 6 μίλια των χωρικών υδάτων (δηλαδή «φρεσκάρουν» τη Βέρνη).

Συζητείται στη Βουλή (και στις 8 Φεβρουαρίου 1995 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως) ο νόμος 2289 με τίτλο «Αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων». Την ίδια περίοδο εισάγεται στη Βουλή η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (σύμβαση του Montego Bay), η οποία υπογράφηκε στις 10/12/1982 αλλά η έναρξη ισχύος της ξεκίνησε στις 14/11/1994. Η σύμβαση προβλέπει για πρώτη φορά ρητώς ότι ένα κράτος έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα έως τα 12 μίλια.

Η Βουλή ψηφίζει τη Σύμβαση στις 31 Μαΐου 1995 και, πριν ακόμη δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (στις 23/6/1995 ως νόμος 2321/95), η τουρκική Εθνοσυνέλευση ψηφίζει διά βοής στις 8 Ιουνίου 1995 την εξουσιοδότηση προς την τουρκική κυβέρνηση να θεωρήσει ως αιτία πολέμου (casus belli) οποιαδήποτε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.

Το τουρκικό φορτηγό πλοίο Figen Akat προσαράσει στην Ανατολική Ίμια. Ο πλοίαρχος ζητάει τούρκικο ρυμουλκό και αρνείται να ρυμουλκηθεί από ελληνικό.

- 29/12/1995: Το τουρκικό ΥΠΕΞ εκδίδει την εξής ρηματική διακοίνωση: «H βραχονησίδα KAPNTAK αποτελεί μέρος της τούρκικης επικράτειας και βρίσκεται εγγεγραμμένη στο κτηματολόγιο της περιφέρειας Μουγλών, της Νομαρχίας Αλικαρνασσού (Bodrum), στο χωριό ΚΑΡΑΚΑΓΙΑ».

- 25/01/1996: Υψώνεται η ελληνική σημαία στην Ανατολική Ίμια από τον δήμαρχο Καλύμνου Δ. Διακομιχάλη.

- 27/01/1996: «Δημοσιογράφοι» της Χουριέτ με ελικόπτερο που απογειώνεται από την Σμύρνη προσγειώνονται στην Ανατολική Ίμια, κατεβάζουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική. Η ενέργειά τους μαγνητοσκοπείται και παρουσιάζεται σε τηλεοπτική εκπομπή τουρκικού δικτύου.

- 28/01/1996: Περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού κατεβάζει την τουρκική σημαία και υψώνει την ελληνική, παραβαίνοντας την πολιτική εντολή που ήταν μόνο να υποσταλεί η τούρκικη σημαία. Το βράδυ Έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια.

- 31/01/1996 Τουρκικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια (Δυτική). Στις 05:30 της ίδιας μέρας ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού που απονηώθηκε από τη φρεγάτα Ναυαρίνο για να διαπιστώσει την παρουσία των Τούρκων, καταπέφτει και τα τρία μέλη του πληρώματος σκοτώνονται. Με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ οι δύο χώρες δεσμεύονται να αποσύρουν τις δυνάμεις τους και να υποστείλουν τις σημαίες.

Η νορβηγική εταιρεία PGS προχωρά σε έρευνες σε ολόκληρο το Ιόνιο έως την ανατολική ακτή της Κρήτης.

Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, ένα μήνα μετά τη συμφωνία της Κύπρου με την αμερικανική Noble, η Τουρκία αναθέτει σε νορβηγικές εταιρείες το «σκανάρισμα» περιοχών του Νοτιοανατολικού Αιγαίου κοντά στο Καστελλόριζο.

Η συζήτηση περί υδρογονανθράκων «ανάβει», καθώς τεχνολογικές εξελίξεις καθιστούν εφικτές τις εξορύξεις σε μεγάλα βάθη, πολύ περισσότερο από τα 500 μέτρα.

Ο διευθύνων σύμβουλος των ΕΛΠΕ παρουσιάζει σε slide το κοίτασμα «Τάλως» νοτίως της Κρήτης, προτρέποντας να αναληφθούν πρωτοβουλίες εκμετάλλευσης. Λίγες ημέρες αργότερα, η Τουρκία υπογράφει με τη Λιβύη το τουρκολιβυκό μνημόνιο που δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στην Κρήτη πέρα από τα χωρικά ύδατα των 6 μιλίων.

- NAVTEX 21/07-02/08: Η Τουρκία εκδίδει την πρώτη παράνομη ναυτική οδηγία που αφορά σε έρευνες του Ορούτς Ρεις εντός δυνητικής ελληνικής ΑΟΖ και προκαλεί συναγερμό στις Ένοπλες Δυνάμεις. Η NAVTEX δεν θα ενεργοποιηθεί, καθώς παρεμβαίνει πυροσβεστικά η Γερμανία.

- NAVTEX 1024/20: Τρεις εβδομάδες αργότερα, η Τουρκία επανέρχεται και βγάζει το Ορούτς Ρεις από το λιμάνι της Αττάλειας συνοδεία πολεμικών πλοίων, από τις 10 έως 23 Αυγούστου.

- NAVTEX 1062/20: Οι έρευνες παρατείνονται ως τις 27 Αυγούστου, ημερομηνία κατά την οποία συνεδριάζουν οι Υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συζητούν για έναν κατάλογο κυρώσεων εις βάρος της Τουρκίας. Στις 12 Αυγούστου 2020, η ελληνική φρεγάτα Λήμβος προσκρούει (επακούμβηση) πάνω στην τουρκική φρεγάτα "Kemal Reis", προκαλώντας σε αυτή σημαντικές ζημιές.

- NAVTEX 1085/20: Μετά από ανάπαυλα λίγων ημερών, εκδίδεται νέα NAVTEX από τις 27 Αυγούστου ως 1 Σεπτεμβρίου και το Ορούτς Ρεις κινείται ακόμη πιο κοντά στο Καστελλόριζο.

- NAVTEX 1093/20: Η Τουρκία ανακοινώνει τη συνέχιση των ερευνών για ακόμη 10 ημέρες και φτάνει 35νμ νότια του Καστελλόριζου.

- NAVTEX 1262/20: Το Ορούτς Ρεις φτάνει στα 6,5νμ.

- NAVTEX 1314/20: Από 22 έως 27 Οκτωβρίου το σκάφος κάνει έρευνες σε απόσταση 6,5νμ από το Καστελλόριζο και 12 νμ ανατολικά της Ρόδους, εντός περιοχών δυνητικής ελληνικής ΑΟΖ (σσ η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει επίσημα την δική της ΑΟΖ).

Ο χάρτης της «Γαλάζιας Πατρίδας» εκφράζει την στρατηγική της Τουρκίας για την περιοχή, όπου κανένα ελληνικό νησί δεν έχει υφαλοκρηπίδα, παρά μόνο η ελληνική ηπειρωτική ακτή. Έτσι, κατά την γειτονική χώρα, η υφαλοκρηπίδα των δύο χωρών συναντάται στο μέσο του Αιγαίου.

Η Ελλάδα, με δύο NAVTEX, αμφισβητεί στην πράξη το τουρκολιβυκό μνημόνιο και παραχωρεί άδεια στην ExxonMobil να πραγματοποιήσει για 30 ημέρες έρευνες σε περιοχές νοτιοδυτικά και δυτικά της Κρήτης.