Περιοχή ΑΟΖ - Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης

Οταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλούσαν για την ελληνοτουρκική διένεξη στο Αιγαίο Πέλαγος, ορθώς υποστήριζαν ότι η διαφορά μας με τους Τούρκους είναι νομικής φύσης και αφορά μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Όμως, με την ψήφιση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας από τα Ηνωμένα Εθνη το 1982, η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκεραστεί από την ΑΟΖ εδώ και δεκαετίες!

Με βάση τα άρθρα 55-57 της νέας Σύμβασης, ως ΑΟΖ ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή σε πλάτος μεχρι 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας. Παράλληλα, η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (Αρθρο 121, παράγραφο 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού καθορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζονται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει ξεκάθαρα την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Ελλάδας με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας. Η πρόβλεψη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης απαγορεύει στην Τουρκία να χρησιμοποιήσει τα ίδια επιχειρήματα που προβάλλει για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου, ότι δηλαδή τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι "κάθονται" πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Επιπλέον, η νέα Σύμβαση έχει καταργήσει τη γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας.

Στη σχετική ψηφοφορία που έγινε στις 30 Απριλίου 1982 στη Νέα Υόρκη για τη νέα Σύμβαση, 130 κράτη ψήφισαν υπέρ, 4 κατά και 17 τήρησαν αποχή. Μέχρι το τέλος του 2008 επικύρωσαν τη Σύμβαση 157 χώρες, μεταξύ των οποίων η Κύπρος (12 Δεκεμβρίου 1988) και η Ελλάδα (21 Ιουλίου 1995). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία και η Βενεζουέλα αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Σύμβαση λόγω της ΑΟΖ, επειδή και τα δύο αυτά κράτη έχουν μπροστά τους νησιά που δεν τους ανήκουν και έτσι εκ των πραγμάτων έχουν περιορισμένη ΑΟΖ.

Η ΑΟΖ στη νοτιοανατολική Μεσόγειο

Στις 12 Δεκεμβρίου 1988, η Κύπρος προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το Φεβρουάριο του 2003 και τον Ιανουάριο του 2007, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο και το Λίβανο, αντίστοιχα. Η συμφωνία βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής και τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τον Δεκέμβριο του 2010 ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα, η Κύπρος εγκαινίασε στις 16 Φεβρουαρίου 2007 τον πρώτο γύρο υποβολής αιτήσεων αδειών έρευνας και αδειών εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.

Η Τουρκία, αν και δεν υπέγραψε αλλά και ούτε επικύρωσε τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, υιοθέτησε περί το τέλος του 1986 ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Αργότερα άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Έτσι, ενώ η Τουρκία έχει προχωρήσει σε συνεργασία με παρευξείνια κράτη στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα – μιας "κλειστής ή ημίκλειστης θάλασσας", όπως και η Μεσόγειος – αρνείται να πράξει το ίδιο και στη Μεσόγειο, τη στιγμή που η ίδια δημιούργησε προηγούμενο στη Μαύρη Θάλασσα.

Παράλληλα, η Τουρκία έχει ανακηρύξει την δική της Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) στην Μεσόγειο αγνοώντας τις διατάξεις της Διεθνούς Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα τελευταία χρόνια έχει δημοσιεύσει έναν χάρτη που δείχνει ότι η Κύπρος αποτελείται από δύο κράτη και η αποκαλούμενη "νότιος" Κύπρος έχει μια περιορισμένη ΑΟΖ. Επιπλέον, η Τορκάι αρνείται να δώσει δικαιώματα ΑΟΖ στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα, με αποτέλεσμα η οριοθέτηση να δίνει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο αλλά και την Λιβύη (!) μέσω του παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνου. Ακόμη χειρότερα, η Τουρκία φαίνεται να έχει πλησιάσει τους Αιγυπτίους που μπορεί να αποδεχθούν μια τέτοια οριοθέτηση, η οποία δεν δίνει δικαιώματα ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά Καστελλόριζο και Στρογγύλη.

ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου

Κλειδί στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ είναι το Καστελλόριζο, νησί το οποίο κατοικείται και, κατά συνέπεια, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι διαθέτει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ. Οι δύο αυτές παρεμβάλλονται μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Προς το παρόν, όμως, ελληνική ΑΟΖ δεν υπάρχει, επειδή η Αθήνα δεν την έχει ανακηρύξει. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτάει ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο.

Τον Αύγουστο 2020, Ελλάδα και Αίγυπτος ανακοίνωσαν την συμφωνία τους για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών. Χρειάστηκαν 15 χρόνια διαπραγματεύσεων προκειμένου να καταλήξουν στη χάραξη μερικής ΑΟΖ, η οποία αλλάζει το τοπίο και τις ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Τα βασικά σημεία της συμφωνίας είναι:

• διασφαλίζει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα όπως ορίζονται από το διεθνές δίκαιο της θάλασσας μεταξύ 26ου και 28ου μεσημβρινού
• ακυρώνει de facto και de jure τη συμφωνία Σάρατζ - Τουρκίας στο επίμαχο τμήμα των θαλασσίων συνόρων που η Άγκυρα επιχειρεί να αμφισβητήσει
• η συμφωνία είναι μερική, καθώς περιλαμβάνει τα σημεία που αφορούν αποκλειστικά τα δύο κράτη και δεν επεκτείνεται σε περιοχές όπου η διαπραγμάτευση θα έπρεπε να είναι τριμερής, στα δυτικά με τη Λιβύη και στα ανατολικά με την Τουρκία

Η οριοθέτηση δεν περιλαμβάνει το Καστελόριζο καθώς σταματά στα μισά της Ρόδου, ενώ στα δυτικά φτάνει μέχρι τον 26ο μεσημβρινό. Διπλωματικές πηγές αναφέρουν, ωστόσο, ότι η επιτευχθείσα οριοθέτηση παρεκκλίνει της αρχής της "μέσης γραμμής", κατά το ότι ευνοεί την Αίγυπτο σε αναλογία 55%-45%, ψαλιδίζοντας κατά τι την επήρεια της Κρήτης και των νησίδων που την περιβάλλουν.

ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου

Πριν αρκετά χρόνια η κυπριακή πλευρά προσέγγισε την ελληνική κυβέρνηση και της ζήτησε να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ των δυο κρατών, αλλά δυστυχώς η Ελλάδα δεν άδραξε μια τόσο μεγάλη ευκαιρία που θα δημιουργούσε και ένα προηγούμενο όχι μόνο για το Καστελλόριζο αλλά και θα δημιουργούσε μόνιμα θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο!

ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας

Στις 20 Μαρτίου 2009, μονογραφήθηκε στα Τίρανα η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας. Προηγήθηκε ένας χρόνος διαπραγματεύσεων (από τον Απρίλιο του 2008), που πραγματοποιήθηκαν σε τέσσερις γύρους. Βάση της συμφωνίας ήταν η "αναγνώριση πλήρων δικαιωμάτων στο συνολικό έδαφος των δύο χωρών, δηλαδή σε όλα τα χερσαία και νησιωτικά εδάφη, σε νήσους, νησίδες, βράχους και υφάλους, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας". Με άλλα λόγια, η οριοθέτηση με την Αλβανία έγινε "με βάση την αρχή της μέσης γραμμής", δηλαδή της ίσης απόστασης ανάμεσα στις δύο χώρες.

Δυστυχώς, στις 27 Ιανουαρίου 2010 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας αποφάσισε να ακυρώσει τη συμφωνία. Σύμφωνα με τα αλβανικά ΜΜΕ, η συμφωνία ακυρώθηκε ομόφωνα από το 9-μελές Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, με το επιχείρημα ότι η κατάρτισή της έγινε βάσει λανθασμένων διαδικασιών, για αυτό και προτείνεται η επαναδιαπραγμάτευσή της. Στις 20 Οκτωβρίου 2020, οι δύο χώρες ανακοίνωσαν τη συμφωνία τους για παραπομπή του ζητήματος των θαλασσίων ζωνών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας

Η συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και της Ιταλίας επιτεύχθηκε στις 9 Ιουνίου 2020, και στην ουσία αποτελεί μια μεταβολή της προηγούμενης Συμφωνίας του 1977 για την υφαλοκρηπίδα. Η οριοθέτηση της ΑΟΖ συμπίπτει με αυτή της Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας του 1977, όπως άλλωστε επιβάλλει η σύγχρονη τάση για κοινή οριοθέτηση των υπόψη λειτουργικών ζωνών. Η Ιταλία, ωστόσο, ακολούθησε την ίδια τακτική, όπως και το 1977, σε ό, τι αφορά στα «ιστορικά» αλιευτικά δικαιώματα της. Αυτό σημαίνει ότι η συμφωνία του 2020 κατέστη δυνατή γιατί η ελληνική πλευρά συμβιβάστηκε στο θέμα αυτό. Τα δικαιώματα των Ιταλών αλιέων να περιγράφονται σαφώς ως προς τους περιορισμούς (πχ επιτρεπόμενα είδη), επομένως το μελανότερο σημείο της συμφωνίας είναι η διατήρηση της ίδιας αλιευτικής πολιτικής στα ελληνικά χωρικά ύδατα, ακόμη και στην περιοχή μεταξύ των 6 νμ και των 12 νμ.

Ουκρανία vs Ρουμανία

Από την ύπαρξη της νέας Σύμβασης του Διεθνούς Δίκαιου της Θάλασσας το 1982, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Πράγματι, όλες οι αποφάσεις του Δικαστηρίου μέχρι σήμερα λαμβάνουν υπόψη την οριοθέτηση και των δύο ζωνών που πάντα συμπίπτουν. Δυστυχώς, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν, από το 1982, το τροπάριο της υφαλοκρηπίδας αγνοώντας ή αποφεύγοντας συστηματικά για ανεξήγητους λόγους να φέρουν το θέμα στις συνομιλίες τους με τους Τούρκους. Θα ήταν μεγάλο λάθος η προσφυγή στη Χάγη με τουρκικούς όρους και ακόμα χειρότερο χωρίς το θέμα της ΑΟΖ.

Στις 3 Φεβρουαρίου 2009, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια καθοριστική απόφαση για την ταυτόχρονη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρουμανία, σε μία διαμάχη που αφορά άμεσα στην Ελλάδα. Το μήλο της Εριδος μεταξύ των δύο χωρών ήταν ένα νησί της Ουκρανίας, το νησί Serpent ("Φίδι") στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι αρκετά μικρό νησί το οποίο δεν είχε κατοικηθεί, παρά μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια, χωρίς βέβαια να θεωρείται βραχονησίδα.

Η Ρουμανία είχε αντίθετη γνώμη και επέμενε ότι το συγκεκριμένο νησί δεν δικαιούται ούτε υφαλοκρηπίδα, ούτε και ΑΟΖ. Ετσι, οι δύο χώρες υπέγραψαν ένα συνυποσχετικό και ζήτησαν από το Διεθνές Δικαστήριο να οριοθετήσει εκείνο τις δύο θαλάσσιες ζώνες με την ταυτόχρονη δέσμευση ότι η απόφαση θα γινόταν σεβαστή και από τις δύο χώρες. Η απόφαση της 3ης Φεβρουαρίου παρουσιάζει συμαντικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, καθώς η θέση της Ουκρανίας προσομοιάζει με τη στάση και τα συμφέροντα της Αθήνας στο Αιγαίο, ενώ τα επιχειρήματα της Ρουμανίας θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε αυτά της Αγκυρας. Η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν, μέχρι ενός ορίου, υπέρ της Ρουμανίας και έτσι αξίζει να μελετηθεί ιδιαιτέρως, καθώς φαίνεται να αποτελεί προηγούμενο το οποίο θα μπορούσε να δυσχεραίνει κάπως τη θέση της Ελλάδας στη διαφορά της με την Τουρκία στο δρόμο προς τη Χάγη.

Ο χάρτης της απόφασης δείχνει ότι το Δικαστήριο οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορα των δύο χωρών, κυρίως, με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, κάτι που υποστηρίζει και η Ελλάδα στην περίπτωση του Αιγαίου. Δυστυχώς, όμως, δεν έδωσε στο νησί της Ουκρανίας δικαιώματα υφαλοκρηπίδας ή Οικονομικής Ζώνης. Ταυτόχρονα, ωστόσο, το δικαστήριο δεν πήρε θέση αν το συγκεκριμένο νησί αποτελεί βραχονησίδα ή όχι. Δικαιολόγησε, μάλιστα, αυτή την απόφαση με το σκεπτικό ότι το νησί ήδη είχε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων, την οποία πάντως δεν αμφισβητούσε η Ρουμανία. Ετσι, από τον χάρτη φαίνεται ότι η Ρουμανία κέρδισε το 79,3% της θαλάσσιας ζώνης που διεκδικούσε.

Δυστυχώς, η απόφαση του Δικαστηρίου αγνοεί εντελώς τα δικαιώματα του νησιού, που ως κατοικήσιμο δικαιούται να έχει και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, πέρα βεβαίως από τα κυριαρχικά δικαιώματα που πηγάζουν από την (αδιαμφισβήτητα) αιγιαλίτιδα ζώνη του. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Serpernt απέχει 35 χιλιόμετρα από το Δέλτα του Δούναβη ποταμού και το μέγεθός του είναι 0,17 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με μήκος 662 μέτρα και πλάτος 440 μέτρα. Διαθέτει περίπου 100 κατοίκους, ταχυδρομείο, τράπεζα, ηλεκτρικό σταθμό και τηλεπικοινωνίες.

Πρέπει, από την άλλη, να τονίσουμε ότι το Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη καθόλου ότι η Μαύρη Θάλασσα είναι μια κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Αυτό συμφέρει την Ελλάδα, καθώς είναι γνωστή η θέση της Τουρκίας που επιμένει ότι το Αιγαίο Πέλαγος αποτελεί κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Αν το Δικαστήριο δεν θεωρεί τη Μαύρη Θάλασσα ως κλειστή, σίγουρα δεν θα μπορούσε ποτέ να θεωρήσει ούτε το Αιγαίο ως κλειστή θάλασσα. Επιπλέον, στη συγκεκριμένη περίπτωση το Δικαστήριο ασχολήθηκε με ένα και μόνο μικρό νησί στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι προφανώς διαφορετικό να ασχοληθεί με εκατοντάδες νησιά διάσπαρτα στο Αιγαίο τα περισσότερα εκ των οποίων είναι μεγάλα και κατοικημένα.

Νικαράγουα vs Κολομβία

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ), τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2012, εξέδωσε την απόφασή του για τη διένεξη μεταξύ της Κολομβίας και της Νικαράγουας, που αφορούσε στην ταυτόχρονη οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας των δύο κρατών. Η Νικαράγουα προσέφυγε στο ΔΔΧ το Δεκέμβριο του 2001 ζητώντας να αποκτήσει την κυριαρχία κάποιων νησιών, που είχε η Κολομβία, και να επεκτείνει τα θαλάσσια σύνορά της.

Το ΔΔΧ αποφάσισε ότι η Κολομβία, και όχι η Νικαράγουα, έχει πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα στις νησίδες Alburquerque, Este Dudeste, Roncador, Serrana, Quiatasueno, Serranilla και Bajonuero, ενώ ταυτόχρονα εγκλώβισε βραχονησίδες της Κολομβίας μέσα στην ΑΟΖ της Νικαράγουας δίνοντας τους, όμως, κυριαρχικά δικαιώματα 12 ν.μ. από τις ακτές τους. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το τρόπο που το ΔΔΧ οριοθέτησε την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα των δυο κρατών.

Ο χάρτης δείχνει:

• με μπλε, τεθλασμένη γραμμή τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Κολομβίας και Νικαράγουας πριν την απόφαση
• με την γαλάζια και μωβ περιοχή τα νέα όρια μεταξύ των δύο χώρων

Τα οφέλη (σε περιοχές με πετρελαϊκό υποθαλάσσιο πλούτο) της Νικαράγουας είναι προφανή, καθώς με την απόφαση του ΔΔΧ η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα που επιδικάστηκαν στη χώρα 'εγκλωβίζουν' βραχονησίδες της Κολομβίας.

Εφαρμόζοντας το πνεύμα της απόφασης στην περίπτωση της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Καστελλόριζου, η απόφαση ευνοεί την Τουρκία καθώς θα έδινε στο Καστελλόριζο πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα 12νμ, αλλά θα το εγκλώβιζε σε τουρκική ΑΟΖ που θα διέκοπτε την ελληνο-κυπριακή και θα ενωνόταν με την Αιγυπτιακή. Σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα από την απόφαση του διεθνούς δικαστηρίου, μία προσφυγή σε αυτό θα έθετε (ίσως) ένα τέλος στις ελληνοτουρκικές διαφορέςς επιτρέποντας στις δύο χώρες να εκμεταλλευτούν το φυσικό πλούτο τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κολομβία δεν αναγνώρισε την απόφαση του ΔΔΧ και αποσύρθηκε από την σύμβαση που αναγνωρίζει την δικαιοδοσία του, μία εξέλιξη που δεν αποκλείεται να επαναληφθεί στην περιοχή μας μελλοντικά.

Συζήτηση στο forum