Υποβρύχιο Type 214 (Παπανικολής)

Στις 27 Φεβρουαρίου 2001 άρχισε η κατασκευή του πρώτου από τα 3 (σύν 1 option) υποβρύχια Type 214 από την HDW στο Κίελο της Γερμανίας. Το κόστος της προμήθειας ανήλθε σε 430.000.000.000 δραχμές, ενώ το δεύτερο και τρίτο υποβρύχιο κατασκευάστηκαν στα Ναυπηγεία Σκαραμανγκά ανεβάζοντας την εγχώρια προστιθέμενη αξία στο 21%.

Άλλες 12 εταιρίες που εμπλέκονται στην συμπαραγωγή (ΜΕΤΚΑ, Siemens Hellas, Intracom, Γερμανός, Πυρκάλ, ΕΜΕΚ, ΕΛΦΟΝ, motomarine, Χουρδάκης κλπ) αξιοποίησαν και τα αντισταθμιστικά ωφελήματα αξίας 76.000.000.000 δραχμών. Στις 31 Μαίου 2002 η ΓΔΕ ανακοίνωσε την ενεργοποίηση της προαίρεσης και για το τέταρτο υποβρύχιο, υπογράφοντας συμβόλαιο αξίας 409.000.000 ευρώ.

ΟΝΟΜΑ	ΚΑΘΕΛΚΥΣΗ	ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΑ
S120 ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ	01/12/2003	21/12/2011
S121 ΠΙΠΙΝΟΣ	15/02/2007	08/10/2014
S122 ΜΑΤΡΩΖΟΣ	15/02/2015	23/06/2016
S123 ΚΑΤΣΩΝΗΣ	10/06/2015	24/11/2017

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Εκτόπισμα	1.688 τόνοι
Διαστάσεις	65,3 x 6,3 x 13 μέτρα
Ταχύτητα (επιφάνεια)	10,5 κόμβοι
Ταχύτητα (κατάδυση)	21 κόμβοι
Πρόωση	αναερόβια (ΑΙΡ) ντίζελ [1]
Αυτονομία	50 ημέρες
Αυτονομία ατμόσφαιρας	13-15 ημέρες
Ακτίνα δράσης (κατάδυση)	1.750νμ ταχύτητα 4 κόμβων
Μέγιστο βάθος	375μ
Πλήρωμα	30 (+5 εκπαιδευόμενοι)
Οπλισμός	8 τορπιλοσωλήνες 533 χιλ. (SST4, SUT, Mk37, 4 Sub Harpoon)

[1] AIP: Air Independent Propulsion

Σύμφωνα με τη σύμβαση, το ελληνικό ΠΝ παρέλαβε επίσης 2 κανονιοφόρους S-148 κόστους 6.600.000.000 δραχμών. Το τεχνολογικό άλμα στα νέα υποβρύχια έγκειται στο σύστημα αναερόβιας πρόωσης που τους επιτρέπει να παραμένουν σε κατάδυση για 13 συνεχόμενες ημέρες. Ως γνωστόν, όσο τα υποβρύχια βρίσκονται σε κατάδυση δεν διαθέτουν άμεση πρόσβαση στο οξυγόνο της ατμόσφαιρας που χρειάζεται μαζί με το καύσιμο για την λειτουργία του κινητήρα. Έτσι, κινούνται με συσσωρευτές που φορτίζονται σταδιακά από πετρελαιοκινητήρες, οι οποίοι λειτουργούν με αναπνευστήρα (snorkel) κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες εντοπισμού (θόρυβο, περισκόπιο, μαγνητικό σήμα κ.α.).

Λύση στο πρόβλημα δίνει κατά απόλυτο τρόπο η πυρηνική ενέργεια, ωστόσο σήμερα είναι δυνατή μία εναλλακτική λύση, η χρήση κυψελών καυσίμου (fuel cells). Στο σύστημα αυτό υδρογόνο και οξυγόνο αντιδρούν παράγοντας ηλεκτρικό ρεύμα κατά τρόπο αντίστροφο προς την ηλεκτρόλυση. Λειτουργούν χωρίς καύση, με αποτέλεσμα την πλήρη απουσία θορύβου, δονήσεων και φυσικά καυσαερίων, πλεονεκτήματα που ενισχύονται από τις ειδικές τεχνικές ναυπήγησης και τα υλικά που χρησιμοποιούνται. Τα μεταφερόμενα αποθέματα οξυγόνου και υδρογόνου είναι μεγάλα, διότι το πρώτο είναι υγροποιημένο και το δεύτερο σε ειδικά σπογγώδη μεταλλικά υβρίδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αναβαθμισμένες μπαταρίες που απαιτούνται κατασκευάζονται από το εργοστάσιο "Σανλάιτ" στην Ξάνθη.

Οι ονομασίες που δόθηκαν στα σκάφη είναι: S120 ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, S121 ΜΑΤΡΩΖΟΣ, S122 ΠΙΠΙΝΟΣ και S123 ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Στις 22/4/2004 πραγματοποιήθηκε η τελετή ονομασίας και καθέλκυσης του νέου υποβρύχιου (Y/Β) τύπου 214 ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ στις εγκαταστάσεις της εταιρείας HDW στο Κίελο (Γερμανία). Το Υ/Β αυτό ονομάστηκε ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ προς τιμήν του αγωνιστή κατά της Επανάστασης του 1821 και πυρπολητή Δημητρίου Παπανικολή (1790-1855) από τα Ψαρά. Ανάδοχος του Υ/Β ήταν η κα Ευαγγελία Βασιλική, απόγονος του ήρωα. Το όνομα ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ έχει δοθεί σε 2 Υ/Β του Πολεμικού Ναυτικού στο παρελθόν. Το πρώτο είναι το ένδοξο Υ/Β του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο παρελήφθη το 1927 και παροπλίστηκε το 1945. Το δεύτερο παρελήφθη το 1972 και παροπλίστηκε το 1992.

Τεχνικά χαρακτηριστικά

Τα Υ/Β Τype 214 ανάγονται πίσω στην κατηγορία των U-209 και U-212Α, ενώ προορίζονται αποκλειστικά για εξαγωγή. Έχουν μήκος περίπου 65 μέτρα και στην επιφάνεια εμφανίζουν εκτόπισμα περίπου 1.700 τόνων. Το πλήρωμα αποτελείται συνήθως από 27 άτομα, αλλά υπάρχει επιπλέον χώρος για τη μεταφορά έως οκτώ δυτών. Στην επιφάνεια του νερού έχουν μέγιστη ταχύτητα 12 κόμβων, ενώ εν καταδύσει η μέγιστη ταχύτητα είναι 21 κόμβοι. Η εμβέλειά είναι πάνω από 10.000 ναυτικά μίλια και το μέγιστο βάθος κατάδυσής του είναι μυστικό, αλλά συνήθως αναφέρεται σε περίπου 400 μέτρα.

Το Υ/Β "ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ" έχει οκτώ τορπιλοσωλήνες [Τ/Σ] διαμετρήματος 533 χιλιοστών. Ο Τ/Σ πλημμυρίζει με νερό και η τορπίλη χρησιμοποιεί την δική της δύναμη για να κινηθεί. Οι Τ/Σ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για όλες τις συμβατικές τορπίλες κατάλληλου διαμετρήματος που χρησιμοποιούνται από το πολεμικό ναυτικό, ανεξάρτητα από το αν είναι ελαφρές ή βαριές τορπίλες και αν κατευθύνονται ενσύρματα ή έχουν τη δική τους ανίχνευση.

Δεδομένου ότι οι πύραυλοι κρουζ έχουν αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία για τον οπλισμό των υποβρυχίων κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η HDW είχε προσφέρει ειδικά για τους χρήστες της κατηγορίας των Υ/Β U214 ένα σύστημα εκτόξευσης πεπιεσμένου αέρα. Με τη βοήθεια του πεπιεσμένου αέρα, μπορεί να απολυθεί ένα κοντέινερ πυραύλου έξω από το σκάφος. Τα συστήματα πεπιεσμένου αέρα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και για τις τορπίλες. Αυτό έχει το πλεονέκτημα ότι το Υ/Β "ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ" είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί κατά τη διάρκεια της χρήσης των όπλων του.

Ο πρότυπος οπλισμός του Υ/Β αποτελείται από 16 όπλα – ένα μίγμα από τορπίλες και πυραύλους. Μπορεί να εξοπλιστεί και με τορπίλες για επιθέσεις πέρα από το ορίζοντα στο συντομότερο δυνατό χρόνο, οι οποίες μπορούν να ελεγχθούν ενσύρματα.

Άρνηση παραλαβής λόγω προβλημάτων

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2006, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας αρνήθηκε την παραλαβή του πρώτου υποβρυχίου Type 214 "ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ", καθώς παρατηρήθηκαν σημαντικά τεχνικά προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα, το υποβρύχιο S120 "ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ" παρουσίασε τα παρακάτω προβλήματα:

• Πρόβλημα ευστάθειας στην επιφάνεια με ύψος κύματος 3 μέτρα και μήκος 56 μέτρα (συνθήκες που συναντάμε συνήθως στον Ατλαντικό ωκεανό), όπου το υποβρύχιο λάμβανε κλίση 45-60% ως προς το κάθετο επίπεδο. Παράλληλα, παρατηρήθηκε γενικό πρόβλημα αυξημένης διατοίχισης
• Προβλήματα στη λειτουργία του εξελιγμένου συστήματος μάχης ISUS
• Υποδεέστερες των αναμενόμενων επιδόσεων του σόναρ πλευρικής διάταξης (FAS: Flank Array Sonar)
• Θόρυβος στις χαμηλές συχνότητες που πιθανά να οφείλεται στον άξονα ή την προπέλα του υποβρυχίου
• Προβληματική λειτουργία ορισμένων ειδικών φίλτρων του αναερόβιου συστήματος πρόωσης, με αρνητικές επιπτώσεις στην παρατηρησιμότητα του υποβρυχίου και στην διάρκεια ζωής των κυλίνδρων μεταλλικού υδριδίου

Δύο χρόνια αργότερα, και αφού η Νότια Κορέα παρέλαβε τα υποβρύχια ίδιου τύπου που είχε παραγγείλει, το υποβρύχιο υποβλήθηκε και πέρασε με επιτυχία νέες θαλάσσιες δοκιμές. Οι δοκιμές έγιναν υπό την επίβλεψη του γερμανικού Ομοσπονδιακού Γραφείου Στρατιωτικής Τεχνολογίας και Προμηθειών (BWB) και με παρατηρητές αξιωματικούς του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, στα ανοικτά της Νορβηγίας. Συμφωνα με όσα έγιναν γνωστά, με ύψος κυμάτων 3 μέτρα το υποβρύχιο παρουσίασε μέγιστες κλίσεις διατοίχισης επιφανείας 18° με 19° ξεπερνώντας(;) τα αρχικά προβλήματα.

Ανάμεσα στις επεμβάσεις που έγιναν στο σκάφος ήταν η μετατόπιση συστημάτων σημαντικού βάρους χαμηλότερα, με αποτέλεσμα να βελτιωθεί η συμπεριφορά του υποβρυχίου. Η παρέμβαση αυτή έγινε μετά από δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν στα μέσα Φεβρουαρίου 2007 και οι οποίες κατέγραψαν βελτιωμένη συμπεριφορά σε σύγκριση με τις αρχικές του Σεπτεμβρίου 2006. Στο ενδιάμεσο τα ναυπηγεία HDW τοποθέτησαν κατακόρυφες διαμήκεις φρακτές στο εσωτερικό του ελεύθερα κατακλυζόμενου περιβλήματος (casing) για να κατακερματίζεται η ελεύθερη επιφάνεια. Δευτερεύουσες παρεμβάσεις ήταν η διεύρυνση των σχισμών αποστράγγισης του περιβλήματος και η τοποθέτηση υδραυλικών βαλβίδων στις οπές θασσέρματος, για να αποτρέπονται οι ελεύθερες επιφάνειες στις σχετικές δεξαμενές.

Αναθεώρηση σύμβασης 2010

Κατά το πλαίσιο συμφωνίας της 18ης Μαρτίου 2010 και με συνολικό τίμημα 1,321 δισεκατομμυρίων ευρώ –από τα οποία 806 εκατομμύρια ευρώ αντιπροσωπεύουν οφειλόμενες πληρωμές και 515 εκατομμύρια ευρώ πρόσθετη επιβάρυνση– το Πολεμικό Ναυτικό θα παραλάμβανε τα 4 υποβρύχια Τύπου 214 συμπεριλαμβανόμενου του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (S120) και το αναβαθμισμένο ΩΚΕΑΝΟΣ (S118), ενώ αντί του εκσυγχρονισμού δύο υποβρυχίων Τύπου 209/1200 θα ναυπηγούνταν ακόμη δύο Τύπου 214. Η εκκρεμότητα για τη ναυπήγηση των 2 επιπλέον υποβρυχίων παραμένει ως σήμερα!

Στα μέσα Οκτωβρίου 2010 παραλήφθηκε επίσημα το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ στο Κίελο, ενώ απέπλευσε για την Ελλάδα μετά την ανανέωση της εκπαίδευσης του πληρώματος, όπως προέβλεπε η Εκτελεστική Συμφωνία. Ήταν μία ιστορική στιγμή, καθώς το τελευταίο νεότευκτο υποβρύχιο, το ΠΟΝΤΟΣ (S119) παραδόθηκε στο ΠΝ τρεις δεκαετίες νωρίτερα, στις 29 Απριλίου 1980! Με αφετηρία την Ημερομηνία Ενεργοποίησης της Εκτελεστικής Συμφωνίας (ΗΕΕΣ, EDCA) του Οκτωβρίου 2010, οι παραδόσεις για τα υπόλοιπα υποβρύχια προγραμματίστηκαν ως εξης:

• ΠΙΠΙΝΟΣ (S121) σε 18 μήνες, τον Απρίλιο του 2012
• ΩΚΕΑΝΟΣ (S118) σε 19 μήνες, τον Μάιο του 2012
• ΜΑΤΡΩΖΟΣ (S122) σε 28 μήνες, τον Φεβρουάριο του 2013
• ΚΑΤΣΩΝΗΣ (S123) σε 38 μήνες, τον Δεκέμβριο του 2013
• Πέμπτο υποβρύχιο Τύπου 214 σε 93 μήνες, τον Αύγουστο του 2017
• Έκτο υποβρύχιο Τύπου 214 σε 105 μήνες, τον Αύγουστο του 2018

Προμήθεια νέων τορπιλών Sea Hake Mod 4

Στις 9 Σεπτεμβρίου 2020, ανατέθηκε η σύμβαση για την προμήθεια και εκσυγχρονισμό τορπιλών κόστους 112.000.000 ευρώ, που αρχικά αφορούσε στην απόκτηση 36 τορπιλών βαρέως τύπου Sea Hake Mod4 και τον εκσυγχρονισμό 18 - 20 από 112 παλαιότερων τορπιλών SUT Mod 0 σε επίπεδο SUT Mod 4. Τελικά, την Πέμπτη 31 Μαρτίου 2022 υπεγράφη η σύμβαση 014B/2021 ύψους 105.500.000 ευρώ χωρίς παρακρατήσεις και επιβαρύνσεις, ενώ αποφασίστηκε επίσης η τροποίηση της αρχικής προμήθειας με τη προμήθεια 44 νέων τορπιλών, αντί της αναβάθμισης των παλαιότερων. Η γερμανική πρόταση υπερίσχυσε τόσο της γαλλικής με την F21, όσο και της ιταλικής με την Black Shark, καθώς διασφαλίζει πλήρη συμβατότητα με το τακτικό σύστημα των υποβρυχίων (πρόκειται για τα ISUS 90-15 και ISUS-90-46).

Ο αριθμός των 44 τορπιλών χαρακτηρίζεται ανεπαρκής σε ποσότητα (εναντι της αρχικής απαίτησης του ΠΝ για 51 τορπίλες), ωστόσο πρόκειται για τον βελτιωμένο τύπο ER (Extended Range), με μέγιστη εμβέλεια τα 140 χλμ! Η καθοδήγηση της SeaHake Mod 4 είναι συνδυασμός από ενσύρματη καθοδήγηση (μέσω οπτικής ίνας, κάτι που την κάνει την πρώτη επιχειρησιακή τορπίλη που καθοδηγείται από οπτική ίνα) και ενεργού και παθητικού σόναρ και μαγνητικού πυροσωλήνα. Η τορπίλη κινείται από ηλεκτροκινητήρα με ενέργεια που παρέχεται από συσσωρευτές και ανάλογα με την έκδοση είναι ικανή για επίτευξη μέγιστης ταχύτητας της τάξης των 50 κόμβων (92,6 χ.α.ω.) και εμβέλεια έως και 50 χλμ.

Η ενσύρματη καθοδήγηση επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων ανάμεσα στους αισθητήρες της και σε αυτούς του υποβρυχίου μέσω του Κέντρο Διαχείρισης Μάχης του τελευταίου. Σε περίπτωση αποκοπής του καλωδίου της οπτικής ίνας η τορπίλη διαθέτει δυνατότητα αυτόνομης συνέχισης εμπλοκής του στόχου.

Τον Οκτώριο 2023, η ανάδοχος ATLAS Elektronik GmbH με επιστολή της αιτήθηκε την παράταση στις παραδόσεις κατά ένα εξάμηνο για την εκτέλεση των εργοστασιακών δοκιμών αποδοχής και το ίδιο χρονικό διάστημα για την παράδοση της πρώτης μερίδας τορπιλών, επικαλούμενη ως λόγους τη «συνέχιση της πανδημίας Covid» και «τον πόλεμο στην Ουκρανία». Σύμφωνα με την Ειδική Εκθεση που συνόδευε την κατάθεση του σχεδίου του Νόμου 4891, το χρονοδιάγραμμα πληρωμών του προγράμματος προέβλεπε την καταβολή 33.600.000 ευρώ το 2023, μηδέν ευρώ το 2024, 29.200.000 ευρώ το 2024, 34.300.000 ευρώ το 2025 και 14.900.000 ευρώ το 2026. Επομένως, έως το τέλος του 2023 το Ελληνικό Δημόσιο κατέβαλε στη γερμανική εταιρία 33.600.000 ευρώ χωρίς να λάβει χώρα η παράδοση τορπιλών.

Αντίμετρα τορπιλών

Στις 30 Απριλίου 2020 προκηρύχθηκε διαγωνισμός ανάθεσης και εκτέλεσης για το υποπρόγραμμα «Προμήθεια Αντιμέτρων Τ/Λ και Υποστήριξής τους (FOS) με Προαίρεση Αγοράς (Option)» προϋπολογιζόμενου κόστους €10.000.000. Το βασικό αντικείμενο της προμήθειας περιλαμβάνει:

• 48 MTE-103B (decoy) με NSN:5865-15-187-6534 (με παραδόσεις 18 συστημάτων σε 18 μήνες από την ημ/νία ενεργοποίησης της σύμβασης και 24 συστημάτων στους επόμενους 6 μήνες). Τα συγκεκριμένα αντίμετρα παραπλανούν την τορπίλη από τον αρχικό της στόχο
• 72 JAM-120B (jammer) με NSN: 5865-15-187-6578 (με παραδόσεις 36 συστημάτων σε 24 μήνες από την ημ/νία ενεργοποίησης της σύμβασης και 36 ακόμη στους επόμενους 6 μήνες). Τα συγκεκριμένα εκπέμπουν υψηλής έντασης και εύρους φάσματος θόρυβο που καλύπτει τον θόρυβο του υποβρυχίου αλλά και τις επιστροφές των τορπιλών

Η FOS περιλαμβάνει:

• Δημιουργία συνεργειακής υποδομής για την υποστήριξη των αντιμέτρων τορπιλών
• Συσκευή ελέγχου των βαλβίδων αντιμέτρων, συσκευή ελέγχου εκτοξευτήρων, πρόγραμμα προσομοίωσης και δημιουργίας σεναρίων βολής αντιμέτρων, απαραίτητα όργανα και ειδικά εργαλεία που απαιτούνται για την προετοιμασία, έλεγχο και συντήρηση αυτών και των αντιμέτρων
• Απαραίτητος εξοπλισμός υποστήριξης και ελέγχου, αμοιβά υλικά επιπέδου φόρτου πλοίων και συντήρησης βάσης (I-Level), για κάλυψη επισκευαστικών αναγκών / βλαβών τουλάχιστον 5 ετών για όλα τα αντικείμενα της προμήθειας
• Παροχή αρχικής εκπαίδευσης σε προσωπικό Υ/Β (τουλάχιστον 8 ατόμων) και σε προσωπικό των συνεργείων υποστήριξης (τουλάχιστον 8 ατόμων)

Τα Αντικείμενα Προαίρεσης περιλαμβάνουν:

• 14 MTE 103B (decoy) με ΝSΝ:5865-15-187-6534
• 21 JAM 102B (jammer) με NSN: 5865-15-187-6578

Στις 2 Νοεμβρίου 2023, σε συνεδρίαση των μελών της Ειδικής Διαρκούς Επιτροπής Εξοπλιστικών Προγραμμάτων & Συμβάσεων της Βουλής, εγκρίθηκε η προμήθεια αντιμέτρων τορπιλών του συστήματος Circe από την Leonardo SpA κόστους 14.300.000 ευρώ και έρχεται να συμπληρώσει την σύμβαση που υπεγράφη πέρυσι με τον ιταλικό οίκο και το ίδιο αντικείμενο. Το νέο πρόγραμμα περιλαμβάνει την προμήθεια 65 δολωμάτων (decoy) τύπου MTE 103B και παρεμβολέων (jammer) τύπου JAM 102B, μαζί με αντίστοιχα δολώματα και παρεμβολείς γυμνασίων και Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS). Η σύμβαση, περιλαμβάνει επίσης και εκπαίδευση.