Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη

Η αιγιαλίτιδα ζώνη ή χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα (οι έννοιες χρησιμοποιούνται εναλλακτικά ως ταυτόσημες και συνώνυμες) αποτελεί μία θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται από το πέρας των εσωτερικών υδάτων, ήτοι τις γραμμές βάσεις (λιμάνια, κόλπους κλπ) προς την ανοικτή θάλασσα. Θεωρείται η προέκταση του χερσαίου εδάφους μίας χώρας στην θάλασσα και ανήκει, μαζί με το χερσαίο έδαφος και τα ύδατα επί αυτού (λίμνες, ποταμούς), το υπέδαφος, τα θαλάσσια εσωτερικά ύδατα και τον υπερκείμενο του χερσαίου και θαλασσίου χώρου εναέριο χώρο, στο έδαφος υπό ευρεία έννοια ή Επικράτεια μίας χώρας.

Η αιγιαλίτιδα ζώνη περιλαμβάνει και τον υποθαλάσσιο της θαλάσσιας επιφάνειας χώρο μαζί με τον βυθό και το υπέδαφος του βυθού. Σεν περιλαμβάνει όμως νέους θεσμούς του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, όπως η ΑΟΖ, η υφαλοκρηπίδα, η συνορεύουσα ζώνη, οι αλιευτικές ζώνες κ.α., στις οποίες το παράκτιο κράτος δεν ασκεί κυριαρχία αλλά συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα είτε ειδικές λειτουργικές αρμοδιότητες όπως έλεγχοι και δικαιοδοσία. Αντίθετα, στην αιγιαλίτιδα ζώνη η παράκτια χώρα ασκεί πλήρη κυριαρχία, περιοριζόμενη μόνο στην κυριαρχία της από το δικαίωμα αβλαβούς διελεύσεως αλλοδαπών πλοίων κατά το Διεθνές Δίκαιο.

Ελληνικά χωρικά ύδατα

Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονται στα 6 ν.μ. από τη φυσική ακτογραμμή, σύμφωνα με δύο νομοθετήματα για την αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας. Πρόκειται για το άρθρο του Α.Ν. 230/1936 "περί καθορισμού αιγιαλίτιδος ζώνης της Ελλάδας" (ΦΕΚ Α' 450) και το άρθρο 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α' 261). Το 2020 η Ελλάδα προχώρησε στην επέκταση σε 12νμ της αιγιαλίτιδας ζώνης της χώρας στη θαλάσσια περιοχή του Ιονίου και των Ιονίων Νήσων μέχρι το Ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου. Πρόκειται για το Προεδρικό Διάταγμα περί κλεισίματος κόλπων και χάραξης ευθειών γραμμών βάσης, που τέθηκε σε ισχύ μέσω της δημοσίευσής του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 27/12/2020. Ήταν η πρώτη φορά από το 1947 που η Ελλάδα επεκτείνει τον εθνικό χώρο της κατά 10.079 τχλμ., ενώ αν προσθέσουμε το κλείσιμο των κόλπων η επέκταση υπερβαίνει τα 13.000 τχλμ. Πρόκειται για αύξηση σχεδόν 10% της συνολικής έκτασης της χώρας.

Στις 13 Ιανουαρίου 2021, ο Έλληνας Υπουργός εξωτερικών κατά την διάρκεια ψήφισης του νομοσχεδίου για τα 12νμ στο Ιόνιο είπε «Επαναλαμβάνω δε τον Πρωθυπουργό της χώρας τον κ. Κυριάκο Μητσοτάκη λέγοντας ότι η επόμενη φάση θα αφορά την περιοχή νότια της Κρήτης. Γίνονται επ' αυτού οι σχετικές μελέτες."

Αξίζει να σημειωθεί, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το εύρος των χωρικών υδάτων μπορεί να είναι μικρότερο από 6 νμ, σύμφωνα με την εφαρμογή του κανόνα της μέσης γραμμής ή συναφείς συμβατικές ρυθμίσεις. Αυτό σημαίνει ότι όπου η απόσταση από ακτές άλλου κράτους είναι μικρότερη από το άθροισμα του εύρους των αντίστοιχων χωρικών υδάτων, η απόσταση αυτή μοιράζεται ανάμεσά τους. Αυτή είναι η περίπτωση των ανατολικών ακτών των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου, όπου ισχύει ο εθιμικός κανόνας της μέσης γραμμής που είναι ενσωματωμένος στο άρθρο 15 της Σύμβασης των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982).

Η οριοθέτηση στην περιοχή των Δωδεκανήσων προκύπτει συμβατικά από τη Συμφωνία της 4ης Ιανουαρίου 1932 και το Πρωτόκολλο της 28ης Δεκεμβρίου 1932 μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας. Η Ελλάδα υπεισήλθε ως διάδοχο κράτος στις σχετικές ρυθμίσεις των συμφωνιών αυτών, βάσει του άρθρου 14(1) της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947, που εκχωρεί την κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα.

Όπως είναι φυσικό, χωρικά ύδατα δεν έχει μόνο η ηπειρωτική χώρα αλλά και κάθε νησί. Έτσι, χωρικά ύδατα έξι μιλίων έχει ο Βόλος προς το Αιγαίο, αλλά και η Σκιάθος, σε ακτίνα έξι μιλίων γύρω από το νησί. Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα διαθέτει στο Αιγαίο ακτογραμμή 11.790 χλμ και η Τουρκία 3.327 χλμ.

Χώρα	Ποσοστό Αιγαίου
Ελλάδα	43,5%
Τουρκία	7,5%
Διεθνή ύδατα	49%

Η Τουρκία δεν προβάλλει αντιρρήσεις στο συγκεκριμένο θέμα, όμως αμφισβητεί την κυριότητα εκατοντάδων βραχονησίδων στο Αιγαίο, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται ονομαστικά στις συνθήκες παραχώρησής τους στην Ελλάδα. Παράλληλα, απαγορεύει την ανατροπή των υφιστάμενων συσχετισμών στο Αιγαίο, μη επιτρέποντας στην Ελλάδα να εκμεταλλευτεί οικονομικά βραχονησίδες που της ανήκουν, αλλά δεν διαθέτουν κατοίκους ή οικονομική δραστηριότητα και επομένως σήμερα δεν διαθέτουν αιγιαλίτιδα ζώνη. Σε δημοσίευμα της ΤΖΟΥΜΧΟΥΡΙΕΤ στις 6 Ιανουαρίου 1998 αναφέρεται ότι "η Άγκυρα παρακολουθεί στενά και πολύ προσεκτικά, τις πληροφορίες ότι η Ελλάδα σχεδιάζει, να παραχωρήσει σε εποικισμό ερημονήσια και βραχονησίδες του Αιγαίου". Η εφημερίδα, επικαλούμενη αρμόδιους του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών επισημαίνει ότι "Η Αθήνα επιδιώκει κάποια νέα προβοκάτσια. Κι αυτό γιατί δεν πρόκειται για μια απλή περίπτωση εγκατάστασης, αλλά για ένα σχέδιο που εντάσσεται στο γενικότερο στόχο της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα και να μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη".

Επέκταση στα 12 μίλια

Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, εθιμικό και συμβατικό, η Ελλάδα έχει το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ.. Κατά την επικύρωση της Σύμβασης των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, η χώρα μας προέβη στη δήλωση ότι "ο χρόνος και ο τόπος άσκησης των εν λόγω δικαιωμάτων, χωρίς τούτο να σημαίνει ούτε κατ' ελάχιστο απεμπόληση εκ μέρους της των εν λόγω δικαιωμάτων, είναι ένα ζήτημα που απορρέει από την εθνική της στρατηγική". Επιπλέον, το άρθρο 2 του Ν.2321/1995, κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, προβλέπει ότι "η Ελλάδα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 της κυρούμενης Συμβάσεως να επεκτείνει σε οποιονδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής θάλασσας μέχρι αποστάσεως 12 ν.μ.

Το Διεθνές Δίκαιο των Θαλασσών έχει ψηφιστεί και επικυρωθεί από 130 Χώρες, 15 απείχαν και 4 χώρες το κατεψήφισαν (ΗΠΑ, Τουρκία, Βενεζουέλα και Ισραήλ). Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθελι, ότι η Τουρκία έχει κάνει χρήση των διατάξεων τοθ και έχει οριοθετήσει στη Μαύρη Θάλασσα ΑΟΖ 200νμ, καθώς επίσης χωρικά ύδατα 12νμ τόσο εκεί, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αν η Ελλάδα αυξήσει την αιγιαλίτιδά της ζώνη στα 12 μίλια, πολύ μεγαλύτερα τμήματα του Αιγαίου θα θεωρούνται πλέον ελληνικό έδαφος, σε αντίθεση με την υφιστάμενη κατάσταση όπου υπάρχουν μεγαλύτεροι διάδρομοι ανάμεσα στα νησιά (διεθνή ύδατα), στα οποία τουρκικά και άλλα πλοία μπορούν να διέρχονται ελευθέρως και χωρίς την άδεια των ελληνικών

Χώρα	Ποσοστό Αιγαίου
Ελλάδα	71,5%
Τουρκία	8,8%
Διεθνή ύδατα	19,7%

Αντίθετα, στο χώρο του Αιγαίου η Τουρκία με αφορμή τη θέση σε ισχύ της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας απείλησε ότι θεωρεί ως casus belli την ενδεχόμενη επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Με την ευκαιρία της κύρωσης της προαναφερόμενης Σύμβασης από τη χώρα μας στις 31/5/1995, η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ψήφισμα στις 8/6/1995, με το οποίο εκχωρεί στην τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών, για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας. Το εν λόγω ψήφισμα βρίσκεται πάντα εν ισχύι, η δε Τουρκία δεν έχει ανακαλέσει την πολιτική της αυτή. H απειλή χρήσης βίας (casus belli) παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύει στα κράτη μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις.

Μελλοντικές εξελίξεις

Το διεθνές δίκαιο διαμορφώνεται από τα γραπτά κείμενα, αλλά και από την διεθνή πρακτική των εμπλεκομένων χωρών, ακόμα και από τις δηλώσεις των εκπροσώπων της κάθε χώρας στα διεθνή fora. Η Τουρκία λοιπόν, ενώ έχει το διεθνές δίκαιο εναντίον της, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο όσα μπορεί να κερδίσει διά των δηλώσεων των πολιτικών της και των πράξων του στρατού της κερδίζει πόντους έναντι της Ελλάδας. Αντίθετα, οι Έλληνες ηγέτες παραλείπουν με χαρακτηριστική συνέπεια οποιαδήποτε δήλωση ότι η χώρα έχει το δικαίωμα των 12 μιλίων. Εάν αυτή η κατάσταση συνεχισθεί, τότε το διεθνές δίκαιο δέχεται ότι επικρατεί το διεθνές έθιμο και η πρακτική έναντι του γραπτού δικαίου, δηλαδή των συνθηκών. Με τον τρόπο αυτό χάνουμε χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλασσίου υπεδάφους, με πιθανόν τεράστιο πλούτο σε ορυκτά, πετρέλαια κλπ.

Οι διεθνείς συνθήκες είναι με το μέρος της Ελλάδας, η οποία όμως βρίσκει απέναντί της όχι μόνο την Τουρκία, αλλά -σιωπηρά- και το σύνολο της διεθνούς κοινότητας που δεν δέχεται περιορισμούς στη ναυσιπλοϊα. Οποιαδήποτε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνει υπόψη της τις ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας.

Τουρκικές παραβιάσεις χωρικών υδάτων

Έτος	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Παραβιάσεις	133	206	389	341	371	299	414	1.998	1.479	2.202	2.108

Συζήτηση στο forum