Αντιαεροπορικό σύστημα S-300

H ανάπτυξη του συστήματος SA-10A Grumble ξεκίνησε τη δεκαετία του '70 με στόχο την αντικατάσταση των παλαιότερων SA-2/3, και η ένταξή του σε υπηρεσία τοποθετείται το 1980. Την ανάπτυξή του ακολούθησε η βελτιωμένη αυτοκινούμενη έκδοση S-300PMU (SA-10B), η οποία εισήλθε σε υπηρεσία στα μέσα της δεκαετίας του '80 και έκανε την πρώτη επίσημη εμφάνισή της τον Οκτώβριο του 1989 στην Κόκκινη Πλατεία. Η έκδοση S-300PMU-1 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην έκθεση IDEX '93 και η Εθνική Φρουρά της Κύπρου αποφάσισε την προμήθεια τριών συστημάτων το Νοέμβριο του 1996.

	S-300 PMU-1	S-300 PMU-1
Μέγιστη ταχύτητα		Mach 6,3
Γόμωση	143 κιλά	180 κιλά
Μέγιστο βεληνεκές	150 χιλ.	200 χιλ.
Μέγιστο ύψος	25 χλμ	27 χιλ.

H καρδιά μιας πυροβολαρχίας S-300PMU-1 είναι ο Σταθμός Εμπλοκής, που στον ίδιο κλωβό περιλαμβάνει και το ραντάρ ιχνηλάτησης 30N6E1. O σταθμός εμπλοκής μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα 6 στόχους με δύο βλήματα για κάθε έναν από αυτούς. H κάθε πυροβολαρχία περιλαμβάνει συνήθως 12 τετραπλούς εκτοξευτές 5P8STE ή 5R8SSE, ενώ το βλήμα που χρησιμοποιείται είναι το 48N6E με πραγματικά εντυπωσιακές δυνατότητες. Πρόκειται για βλήμα ενός σταδίου με βάρος 1,8 τόνους, μήκος 7,9 μέτρα και θραυσματική γόμωση βάρους 143 κιλών με πυροσωλήνα προσέγγισης. Παρέχει μέγιστη εμβέλεια 150 χιλιομέτρων, ύψος εμπλοκής 10 μ. έως 25 km και εμβέλεια εναντίον βαλλιστικών πυραύλων 40 χιλιόμετρα. Τέλος, το σύστημα μπορεί να αντιμετωπίσει στόχους που κινούνται με μέγιστη ταχύτητα 8 Mach!

H εκτόξευση των βλημάτων γίνεται κάθετα μειώνοντας έτσι το χρόνο αντίδρασης και αφού φθάσουν σε ύψος 25 μέτρων εκτρέπονται στην πορεία προς το στόχο με τη βοήθεια των πτερυγιών εξόδου του κινητήρα. H μέγιστη ταχύτητα του βλήματος αναπτύσσεται σε χρόνο 12'' και το 48N6E μπορεί να εκτελέσει ελιγμούς φόρτισης 20 g. O ρυθμός βολής του εκτοξευτή φθάνει το 1 βλήμα ανά 3 sec και ο χρόνος ανάπτυξης του συστήματος περιορίζεται σε 5 λεπτά, με τον χρόνο αντίδρασης να δθάνει τα 5-10''. Κάθε πυροβολαρχία έχει προσωπικό 6 ατόμων και κάθε σταθμός υποστηρίζει συνήθως 3 πυροβολαρχίες, αν και ο αριθμός αυτός μπορεί να φθάσει τις 6. O σταθμός 54K6E μπορεί να παρακολουθεί 100 ίχνη και το ραντάρ έρευνας 64N6E είναι 3D με κεραία διάταξης φάσης που λειτουργεί στην μπάντα συχνοτήτων F προσφέροντας μέγιστη εμβέλεια 300 χιλιομέτρων.

Βελτιωμένη έκδοση PMU-2 FAVORIT

Η ανάπτυξη του συστήματος S-300PMU-2 FAVORIT ξεκίνησε μετά τον Πόλεμο του Κόλπου και είναι ανάλογη του προγράμματος PAC2. Στόχος ήταν η βελτίωση των αντιβαλλιστικών δυνατοτήτων του συστήματος S-300PMU-1, που ήταν κυρίως προσανατολισμένο στην αντιαεροπορική άμυνα. Την ανάπτυξη του συστήματος ανέλαβε η εταιρία Almaz TsKB σε συνεργασία με τη Fakel MKB, η οποία ανέλαβε την εξέλιξη του νέου βλήματος.

Εξωτερικά οι δύο εκδόσεις των S-300 είναι πανομοιότυπες, όμως στην ουσία οι διαφορές τους είναι σημαντικές. Η σπουδαιότερη από αυτές είναι η υιοθέτηση του βελτιωμένου βλήματος 48Ν6Ε2, ενώ το σύστημα διατηρεί τη δυνατότητα εκτόξευσης και των παλαιότερων βλημάτων 48Ν6Ε. Το νέο βλήμα φέρει νέα γόμωση βάρους 180 έναντι 143 κιλών και πιθανότατα να περιέχει βαρύτερα θραύσματα για την καλύτερη αντιμετώπιση των βαλλιστικών βλημάτων. Παράλληλα, προσφέρει βελτιωμένες επιδόσεις, όπως εμβέλεια αντιμετώπισης αεροδυναμικών στόχων από 3 έως 200 χλμ. (έως 150 χλμ. PMU-1), ύψος εμπλοκής 10 μ. έως 27 χλμ. (έως 25 χλμ. PMU-1), ενώ σύμφωνα με κάποιες πηγές αυξάνεται η ταχύτητα του βλήματος σε 2.000 m/s (6,3 mach). Τέλος, αυξάνεται η δυνατότητα αντιμετώπισης στόχων ταχύτητας από 2.700 m/s (PMU-1) σε 3.000 m/s (περίπου 9,5 mach), ενώ διατηρείται η δυνατότητα εμπλοκής έξι στόχων με δύο βλήματα.

Η τυπική σύνθεση ενός ολοκληρωμένου συστήματος S-300PMU-2 περιλαμβάνει έως και έξι πυροβολαρχίες 90Ζh6Ε2, που με τη σειρά έχουν μία ανάλογη σύνθεση με τις συστοιχίες του S-300PMU-1 (δηλαδή ραντάρ Χ ζώνης 8-12 GHz και 8-12 εκτοξευτές 5Ρ85SE/5P85TE). Στις βελτιώσεις του νέου συστήματος περιλαμβάνεται επίσης η δυνατότητα αποθήκευσης των βλημάτων για μεγαλύτερη χρονική περίοδο και η παραμονή του συστήματος σε κατάσταση συναγερμού επί δύο ημέρες ή για μεγαλύτερο διάστημα. Τέλος, σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρία όλα τα συστήματα επιπέδου S-300PMU-1 μπορούν να αναβαθμιστούν στο επίπεδο PMU-2.

Σε ελληνική υπηρεσία

Οι S-300 είχαν αρχικά αγοραστεί από την Κύπρο, αλλά λόγω τότε της αντίδρασης της Τουρκίας (γιατί η εμβέλειά τους ήταν μεγάλη και η ικανότητά τους να εγκλωβίζουν πολλαπλούς στόχους προκαλούσε προβλήματα στην τουρκική άμυνα) και με την «ευχή» των Αμερικανών και με σύμφωνη γνώμη των τότε κυβερνήσεων Ελλάδας και Κύπρου μεταφέρθηκαν στην Κρήτη. Για την μεταφορά τους στήθηκε απόρρητη επιχείρηση, καθώς υπήρχε κίνδυνος για ξένη (σσ τουρκική) επέμβαση προτού φθάσει το σύστημα στην Κρήτη. Η Τουρκία με την άφιξη της συστοιχίας αντέδρασε, στέλνοντας φωτογραφικά αεροσκάφη F-4E Phantom συνοδευόμενα από μαχητικά F-16p για να φωτογραφήσουν τον χώρο εγκατάστασής τους.

Οι S-300 έφθασαν τελικά στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 22 Μαρτίου 1999 και για τα πρώτα έξι χρόνια οι ρωσικοί πύραυλοι παραμένουν σε κοντέινερ. Τον Ιανουάριο 2007, η Πολεμική Αεροπορία αποδέχεται πρόταση της ωωσικής πλευράς για την αποστολή Ρώσων ειδικών τεχνικών για την εξέταση της λειτουργικής κατάστασης των S-300 και την καταγραφή των απαιτήσεων για επιτυχή βολή. Τον Μάρτιο 2007 συμφωνούνται οι διαδικασίες που πρέπει να τηρηθούν για την επιτυχή διεξαγωγή βολής (επιθεώρηση συστημάτων S-300 από Ρώσους ειδικούς-καταγραφή προβλημάτων και απαιτουμένων ανταλλακτικών για την εξάλειψη τους-επισκευή συστημάτων και εκτέλεση βολής παρουσία Ρώσων ειδικών). Τον Μάρτιο 2008 διαπιστώνεται ότι έχει λήξει ο χρόνος ζωής των βλημάτων του συστήματος S-300 και ζητείται σχέδιο σύμβασης για την επιθεώρηση και την παράταση του χρόνου ζωής τους.

Τελικά, η πρώτη βολή πραγματοποιήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2013 στο ΠΒΚ, από την 11η ΜΚΒ της 126 ΣΜ, στο πλαίσιο της άσκησης «Λευκός Αετός 2013». Η δοκιμή αυτή έγραψε ιστορία, αφού σημειώθηκε εγχώριο ρεκόρ εναέριας κατάρριψης στόχου (μη επανδρωμένο αεροσκάφος) σε απόσταση 30 χλμ. και σε ύψος 2 χλμ. Οι επιδόσεις αυτές ανησύχησαν τους Τούρκους, που ζήτησαν να μεταφερθούν οι S-300 δυτικά της χώρας, όμως υπήρξε παρέμβαση από τους Αμερικανούς οι οποίοι εγγράφως ανακοίνωσαν ότι η Ελλάδα μπορεί να εγκαταστήσει το αμυντικό της αυτό σύστημα σε όποια τοποθεσία κρίνει κατάλληλη για την άμυνά της.

Πρόγραμμα αναβάθμισης των S-300

Η Πολεμική Αεροπορία είχε διεξάγει συνομιλίες για την αναβάθμιση του S-300PMU-1 στην έκδοση PMU-2 Favorit, που φέρνει τα συστήματα αρκετά κοντά σε επιδόσεις με το τουρκικό S-400. Η αναβάθμιση περιλαμβάνει τον σταθμό διοίκησης και ελέγχου 54Κ6Ε2, το ραντάρ εγκλωβισμού 30Ν6Ε2 Tomb Stone (εξέλιξη του ήδη εν ενεργεία 30Ν6Ε ραντάρ) και μια νέα έκδοση για το ραντάρ έρευνας μακράς εμβέλειας που είναι το ΝΙΙP 64N6E2 Big Bird. Επιπλέον εισάγεται το ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης και πρόσκτησης στόχων LEMZ 96L6E και το ραντάρ χαμηλού υψομέτρου LEMZ 76N6E Clam Shell.

Το πρόγραμμα αναβάθμισης αυξάνει την ακτίνα δράσης από τα 150 χλμ. στα 200 χλμ., με αποτέλεσμα οι συστοιχίες της Κρήτης να μπορούν να καλύπτουν και το αεροδρόμιο του Ντάλαμαν απέναντι από την Ρόδο προσφέροντας αντιαεροπορική προστασία σε μεγάλο βάθος σε όλα τα Δωδεκάνησα και την θαλάσσια περιοχή ανατολικά της Κρήτης. Επιτρέπει την αναγνώριση έως 100 στόχων σε απόσταση έως 300 χλμ. και τον εγκλωβισμό σε αποστάσεις από 3 έως 200 χλμ. και σε ύψη από 10 μέτρα έως 27 χλμ. Το κόστος, σύμφωνα με πληροφορίες, ήταν αρκετά χαμηλό σε σχέση με το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, ενώ θα εισήγαγε τον νέο πύραυλο 48Ν6Ε2 που με βελτιωμένους αλγόριθμους και τροχιές πτήσης μπορεί να εμπλέξει και βαλλιστικούς στόχους. Οι αποστάσεις εμπλοκής κατά βαλλιστικών πυραύλων φθάνουν τα 40 χλμ. ενώ κατά πολύ χαμηλά ιπτάμενων στόχων τα 28-38 χλμ.

Το πρόγραμμα δεν προχώρησε καθώς οι ΗΠΑ έθεσαν βέτο, βασιζόμενοι στο εμπάργκο όπλων που έχει επιβάλει το ΝΑΤΟ στη Ρωσία από το 2014 μετά τα γεγονότα της Κριμαίας. Το εμπάργκο απαγορεύει την προμήθεια νέου υλικού, ενώ ουσιαστικά αποκλείει και την αναβάθμιση σε ανώτερο επίπεδο υπάρχοντος υλικού. Επιτρέπεται μόνο η συντήρηση του ρωσικής προέλευσης υλικού που βρίσκεται σε υπηρεσία στο ίδιο τεχνολογικά επίπεδο, δηλαδή απλή αντικατάσταση φθαρμένων υλικών/ανταλλακτικών).

17 Σεπτεμβρίου 2007